JAS ALMAMATER

CAN gé tengah poé geus meunang satengah tolombong, puguh wé atohna mah. Leumpang téh mapay sisi, hayang buru-buru pinuh tolombong. Tungkul, da lamun tanggah mah meureun moal manggih beling sapotong-sapotong acan. Mun engké geus pinuh, rék buru-buru dianteurkeun ka Ki Uhri, rék buru-buru néangan deui. Meureun nampa duit téh dua kali. Nu sakali rék dika-Emakeun, nu sakali deui mah keur kuring wé. Rék dipaké jajan saseubeuhna engké peuting di Alun-alun.

Ti kajauhan katempo aya nu ngalumbuk, abu-abu. Leumpang téh digancangan. Horéng baju, mani alus naker. Ceg baju téh ku kuring dicokot, dialak-diilik. Lain baju meureun anu kieu mah, jas. Sarua jeung nu sok dipaké ku Bapa Guru nu sok ngaliwat unggal isuk. Enya, jas nu kieu mah. Leuh, aya ku alus. Di loak gé moal meunang sarébu pérak. Ti heula gé Si Édod ngajualna téh dua rébu pérak, Jiga kieu pisan. Jaba ieu mah masih kénéh aya capan lebah dadana. Ginding temen lamun ieu jas téh dipaké ku kuring. Hanjakal wé kagedéan teuing, cukup keur bapa atawa Kang Ibot.

Kuring luak-lieuk, euweuh sasaha. Rawatan baé kitu? Tapi sieun jiga Si Édod, digarebugan gara-gara kapanggih ngarawatan jas tina popoéan. Ah, barina gé kétang, ieu mah lain tina popoéan ieuh. Mending rawatan, ngan kumaha mawana nya? Ari rék disesepkeun kana tolombong, lebar. Atuh meureun kotor, mangka jas sakieu hadéna. Jas téh ku kuring digigiwing. Tah, kabeneran manggih keretas koran, mahi keur mungkus jas mah. Kalawan ati-ati jas téh ku kuring dibungkus ku keretas koran. Geus kitu mah, disesepkeun kana tolombong. Campur jeung beling gé moal sieun kotor.

Terus bawa ka imah baé kitu? Da geuning euweuh nu nyusulan. Tapi, kumaha mun aya nu nganyahoankeun? Embung jiga Si Édod kuring mah. Si Édod gé dua poé teu bisa liarna téh, jaba beungeutna barengep. Mun kajadian téh, moal henteu kuring bakal disiksa ku Bapa. Cacak elat indit liar ogé geus sakitu popolototna. Ah, mending gé disalabarkeun. Ti heula gé Mang Awing, aya nu méré duit cenah, basa Mang Awing manggihan lokét dina bécana, terus disalabarkeun. Enya ah, mending disalabarkeun. Sugan wé atuh ….

Kudu ka mana nyalabarkeunana, nya? Tadi téh aya nu leumpang miheulaan kuring. Jigana nu manéhna, da can aya deui nu ngaliwat ka dieu iwal ti manéhna jeung kuring mah. Inget ayeuna mah, ka jelemana ogé moal poho mun panggih téh. Mun teu salah mah tadi téh méngkol ka beulah kénca. Jigana mah masiwah, ceuk Si Édod gé anu sarakola di dinya mah masiwah ngaranna téh.

Kuring méngkol ka kénca, terus leumpang, bras ka jalan gedé. Di sisi jalan beulah ditu, témbong lawang sakolana agréng. Komo di jerona meureun. Di saluhureunana aya aksaraan, teuing naon. Sabab kuring mah, tong boroning maca, nyekel patlot gé teu bisa. Kuring meuntas jalan.

Asup kitu ka jero? Leuh, éra temen. Leuheung mun ukur dipoyokan, éta kumaha lamun diusir jeung ditareunggeulan cara di sakola nu anyar téa. Teungteuingeun. Pédah kuring milu lalajo nu keur ucing galah, asup ka buruan sakolana. Resep tuda, padahal mah barudakna gé pantar-pantar kuring. Abong kéna ka nu teu sakola. Lain teu hayang kuring ogé, ngan ceuk Bapa mah moal kabedag ongkosna. Sakola téa ongkosna gé moal mahi saeutik-saeutik. Can keur meuli baju nu sarua jeung batur, can keur meuli buku jeung patlot, can keur méré ka Bapa Guruna.

Jigana kétang, masiwah mah moal kitu. Ceuk Si Édod gé balageur, asal ulah diheureuyan wé cenah. Piraku da geus galedé. Geus sagedé-gedé Mang Awing. Awéwéna gé geus pantar-pantar Ceu Minah. Sanajan kitu, ari kudu asup mah asa-asa. Asa sieun jeung éra. Tungtungna diuk dina batu, nyarandé kana pager sakola. Ari rék dibikeun ka masiwah séjén nu larsup, sok sieun teu ditepikeun. Atuh lapur meureun kuring téh moal meunang buruhan.

Mending ogé didagoan di dieu, sugan wé nu bogana néangan ka dieu. Inget kénéh ieuh ka jelemana mah. Lalaki, buukna panjang jiga Kang Codét méméh dibui. Apal lah ku saliwatan ogé. Mun kitu mah meureun, diukna ogé kudu nyanghareup ka jero sakola.

Enya réa geuning masiwah téh. Aya nu ngélék buku, aya nu nyorén kantong, aya nu mawa tas. Bajuna gé rupa-rupa deuih, teu cara barudak sakola di sakola anyar téa.

Ari rék tatanya, éra jeung teu wani. Tuda meni euweuh nu nakol-nakol acan ka kuring téh. Padahal laleumpangna téh teu sirikna ngadupakan kana cukang irung kuring. Teu nyarahoeun yén dina tolombong kuring téh aya jas alus. Tapi untung wé. Coba mun nyarahoeun, moal henteu aya nu ngarebut. Buru-buru tolombong téh ditaleukeuman, sangkan eusina kahalangan ku awak kuring.

Lila-lila mah bet resep nempo masiwah téh. Ku garaya jeung lalégég. Ngalobrol sagunduk-sagunduk. Aya deuih nu pagégéyé awéwé jeung lalaki. Bet ras inget ka Ceu Minah. Ceu Minah gé kitu, ari peuting téh sok ngahoding, indit kana béca Mang Awing. Kuring kungsi manggihan Ceu Minah pagégéyé jeung lalaki dina bangku Alun-alun cara masiwah itu. Sarua deuih Ceu Minah gé cengkat bari pakaléng-kaléng. Cenah mah terus dibawa ka imah lalakina. Pasti lain rék dititah masak, da Ceu Minah mah tara masak ti beurang ogé. Ari dipikir deui, mending Ceu Minah. Teu digawé gé maké kabeuli transistor sagala. Kuring gé sok remen milu ngadéngékeun, komo kana dongéng mah, ramé baé tuda.

Saabrulan masiwah rék baralik. Dudukuy samak anu geus rawing sisina téh beuki dilelepkeun, éra bisi aya nu nyahoeun ka kuring. Nu ngabring, awéwé-lalaki, beuki dareukeut. Ramé ngalobrol sajajalan dibarung ku tingharahah, tingirihil. Saruka ati. Geus deukeut mah, écés kadéngé anu diobrolkeunana téh. Ari sugan bangsa kuring baé anu sok ngomongkeun batr téh. Kadéngé nu maké kacamata hideung jiga kacamata Kang Codét ngomong.

“Enya euy, dosén éta mah kieu,” cenah bari pepeta. Ger babaturanana sareuri. “Mun kitu mah palaturan téh ngan keur mahasiswa wungkul, keur dosén mah tidak berlaku, nya ngeunah éhé teu ngeunah éon ...” Teuing naon terusna mah, teu kadéngé. Kasilep ku nu sareuri meni ramé.

Tibum jigana mah dosén téh. Geuning Bapa ogé sok ngomongkeun Pa Kusén, tibum anu galak téa. Teu nginjeum mata ieu mah, kuring gé kungsi nyaksian peuting-peuting Ceu Minah dipaksa naék kana treuk ku manéhna. Lobaan da, teuing rék dibawa ka mana, da dua poé euweuhna téh. Jigana dosén gé kitu, sok maksa masiwah awéwéna, diakutan kana mobil. Bapa kuring gé sok ngobrolkeun palaturan-palaturan kitu ari keur ngariung téh, ngan sok haharéwosan.

Tah enya, Si Édod salah. Lain masiwah anu sakola di dieu téh. Naon tadi téh, mahasiswa? Tah éta, mahasiswa. Keun engké mun panggih jeung Si Édod rék disalahkeun. Pan ceuk Ki Uhri ogé, kajeun teuing sasaha ari salah mah ulah dibenerkeun, kudu disalahkeun. Paduli teuing Si Édod geus ngalaman dibui ogé. Sakali salah tetep salah.

Keur kitu ronghéap téh lalaki nu buukna panjang ti jero sakola. Moal kapalingan, ieu yeuh nu bogana jas téh. Tapi manéhna tonggoy wé ngaliwata kuring. Tatanya ka nu pasangrok jeung manéhna.

“Mendakan jas almamater henteu?”

Tangtu wé kabéh gé jawabanana téh gideug.

Geus sagorowok-gorowokkeun kuring hayang ngageroan manéhna. Ku teu nyaho ngaranna, jeung deuih sora téh nyandet dina tikoro, teu bisa kaluar. Aya rasa éra, éra lain heuheureuyan. Lain éra baé deuih. Pokona mah asa nyanghareupan Bapa Gendut nu sok ninitah pindah ka peuntas ka Bapa.

Manéhna terus leumpang rurusuhan ka urut kuring datang tadi. Haté téh teu pati dégdégan teuing ayeuna mah. Keun engké gé bakal ka dieu deui. Kumaha mun terus kaclep? Mangka teu wawuh. Meureun kuring téh moal meunang buruh nyalabarkeun. Hanjakal wé.

Bener wé manéhna datang deui, reg eureun dina lawang sakola. Terus mencrong ka kuring. Anu tadi geus leler téh. ayeuna mah haté ngadégdégna beuki angot. Geumpeur.

“Tadi manéh ti ditu nya?” manéhna nanya teugeug, satengah nyentak. “Manggihan jas almamater henteu?” Boro-boro bisa ngajawab, kuring malah terus wé tungkul. Sieun nénjo panonna gé, jeung deuih di kuring mah aya ogé jas abu-abu.

“Ari éta bungkusan naon?” ceuk manéhna deui. Teu ngadagoan jawaban kuring, bungkusan téh dicokot tina tolombong. Béréwék, béréwék, kadéngé bungkusan disoéhkeun.

“Paingan, ieu geuning bangsatna téh!” cenah, teu kira-kira nyebut bangsat ka kuring. “Rék dibawa ku manéh téh hah? Rék dijual ka loak?”

Kuring teu némbal, ari kahayang mah buru-buru ingkah. Ngan bret baé dudukuy kuring didudut, belewer dibalangkeun ka tukang. Kuring mah teu wani tanggah-tanggah acan.

“Leutik-leutik siah, geus diajar ceceremed!”

Bek aya nu nambag kana beungeut. Kuring ngagoak, karasa nyeri, katambah teu puguh téténjoan sawatara lilana. Ari dirampa biwir panon kénca téh asa ngegedéan. Kuring ceurik. Rob téh jelema ngariung kuring.

“Aya naon, No?”

“Ieu, Do, budak. Jas sayah rék disikat!”

“Kumaha mimitina atuh?” sora awéwé ayeuna mah nu nanya téh.

”Kieu, Day, Yatno téh rusuh, jas téh teu dipaké, ditumpangkeun wé dina kantong, di tukang. Meureun murag teu kanyahoan. Ari ditéangan geus euweuh, mangka rék seminar. Nyaho-nyaho geus aya dina tolombongna dibungkus ku kertas koran. Untung wé can indit jauh budakna!”

Kuring hayang némbal, hayang nyaritakeun nu sabenerna. Tapi piomongeun téh kabéh nyangked dina tikoro, nyelek jeung piceurikeun anu masih kénéh loba. Anu kaluar ngan ingsreuk-insgreukan. Nyeri. Ku teungteuingeun ari mahasiswa. Abongkéna ka nu teu boga, abongkéna ka nu teu sakola, abongkéna ..., abongkéna ....

“Enggeus wé No, bawa ka pulisi lah, tuman!” ceuk nu disebut Do, “Babaturan urang gé leungit jas almamaterna téh, keur dipoé di buruan, boa ieu wé yeuh bangsatna téh.”

“Enya, enggeus wé bawa ka pulisi,” nu séjén mairan.

Ngadéngé kitu mah piceurikeun anu tadi ditahan-tahan téh budak kabéh, ngabangingik. Ari haté mah norowéco. Lain kuring nu sok maokan jas abu-abu mah, tuh Si Édod. Kuring mah tara, paling gé calana pondok, keur pakéeun éta gé. Hayang ngomong, tapi teu bias ngedalkeun.

Batin nalangsa. Ras ka Ema, ras ka Bapa, ras ka Si Utik. Pisakumahaeun meureun mun kuring dibawa ka pulisi téh, heug terus dibui. Mangka jauh bui keur barudak mah, lain di dieu. Embung sanajan kumaha baé gé, kuring mah embung dibawa ka pulisi, garalak ceuk Kang Codét ogé. Ceurik téh beuki narikan.

“Keur naraon ieu téh, maké ngaheureuyan budak? Kawa anu euweuh pagawéan baé!” kadéngé sora nu agem, jiga sora nu sok ngadongéng dina transistor Ceu Minah.

“Ieu Pa, tukang beling maok jas abdi, disingsieunan badé dibantun ka pulisi.”

“Oh, kitu? Ari éta ku naon beungeutna héjo?”

“Duka atuh, da teu dikukumaha ku abdi gé. Saurna mah kamari gé padangagebugan, kapendak keur nyait jas tina popoéan.”

Bohong kétang, Pa. Bieu ieu mah. Lain kuring kétang Pa anu sok nyaitan jas tina popoéan mah, Si Édod. Ukur na jero haté ngomong kitu téh. Kuring tanggah saliwatan, tembong nu disebut Bapa téh kira-kira pantaran Mang Awing. Teu pikasieuneun geuning Si Bapa téh, teu cara Kang Codét, tapi bet dipikasieun.

Kuring tungkul deui, ceurik téh hayang eureun, éra. Tapi ari inghakna mah masih kénéh aya.

“Enya, enggeus wé atuh. Karunya, ulah diheureuyan teuing. Keun wé da jasna ogé geus kapanggih deui ieuh. Ngérakeun. Jung, geura balik, Jang! Ulah sakali-kali deui wé nya panjang leungeun kitu, teu hadé éta téh!”

Kuring unggeuk, mani hayang nganuhunkeun ka Si Bapa, ngan kudu kumaha.

“Jung ka ituh!” cenah nitah indit ka kuring.

Teu talangké kuring cengkat. Nuhun Bapa, nuhun. Terus nyokot dudukuy anu nyangsang dina pager sakola. Teu luak-lieuk, terus baé ngincid, bari ngusapan biwir panon kénca. Héjo cenah. Méngkol ka urut tadi, leumpang téh rada dilaunan. Rét kana tolombong anu dikélék. Balik ah. Sakieu gé geus cukup. Ngan kudu kumaha ngajawabna, lamun engké aya nu nanya, “Ku naon éta biwir panon sia héjo?”

(Manglé No. 892, 2-8 Juni 1983)

MA ENAH

“GEUS datang Ma Enah téh, Ciwi?"

"Teu acan, Ibu."

"Ka mana atuh nya nini-nini téh. Moal teu nya¬hoeun mah, kitu?"

"Piraku Ibu, da abdi nu ngawartosanana ogé sareng Ceu Iti. Nya Euceu? Pait pisan raraosan mah. Ti kamari da Ibu teu ayana téh. Ari saur Mang Odi mah ka ditu, ka Pasir cenah Ibu, ka Si Yoyoh meureun."

"Heueuh, enggeus, nu aya wé heula ayeuna mah. Saha baé di dieu téh?"

"Abdi wé Ibu, sareng ieu Ceu Iti, Emi, Enok,sareng itu wé Ibu, Nyi Ubéd," ceuk Nyi Ciwi nu harita mah jadi juru bicara kelompokna, kelompok anyaman tina awi.

"Enya atuh, sing hadé wé nya. Mun engké aya nu nanya, tong poho nu ceuk Ibu téa. Ka saréréa wé ieu mah lain ka Ciwi wungkul. Saréréa kudu siap, ulah aga-eugeu ngajawabna mun aya nu nanya téh nya."

Nu dipapatahan arunggeuk.

"Geuning éta mah jiga nu kurang wedel pagawéan téh, Enok?"

"Ah, Ibu. Malum wé atuh nembé gé diajar dua dinten abdi mah ngadamel boboka téh," témbal Nyi Enok ditungtungan ku héhéh.

Ibu Lurah ukur mésem. Terus ngaroris persiapan kelompok "Menjahit" jeung "Menyulam". Teu hariwang di kelompok ieu mah da aya Ibu Modisteu jeung Ibu Iis, guru Inprés nu loba momonésna. Nya kitu deui di kelompok "Makanan dan Minuman," di dinya aya Ibu Ulis nu ngaluluguanana. Terus Ibu Lurah ngaroris dapur umum katut tempat resépsina. Éh, da masalah konsumsi ogé penting atuh, bisa jadi deuih konsumsi gé milu nangtukeun pangajén, Ibu Lurah apal kana hal éta mah.

Nilik kana kasiapanana mah sacara umum, Ibu Lurah téh sugema wé. Nyawang pisukséseunana, moal misleuk. Ieu Paméran Pembangunan téh bakal suksés. Nu milu kana ieu paméran, lian ti ibu-ibu PKK téh aya ogé ti kelompen-capir, aya ti kelomtan, jeung unsur pemuda. Malah ti pihak swasta ogé aya, pédah diakukeun kana hiji kelompok resmi atawa kadinesan.

Ti isuk mula, di sabudeureun Balé Désa téh geus ramé. Tapi paméran, nu diayakeun di Balé Désa téh, acan dibuka. Engké, nurutkeun rencana, dibukana téh ku Ibu Bupati satutasna ngaresmikeun Désa Landeuh, nu mangrupa désa pamekaran ti Désa Tonggoh.

Kira-kira pukul sapuluh, tamu nu dianti-¬anti téh sumping. Mani ngabring, disarengan ku bapa-bapa Tripida Kecamatan. Mobilna ditunda di lebah warung Bi Iyam, da can nepi ka Balé Désa dibatuna téh, AMD-na kaburu réngsé. Tapi ari motor mah dibarawa ka hareupeun Balé Désa, da bisa. Ondangan nu kana motor mah jeung nu rék ngadon lalajo.

Der wé atuh acara resmi téh dimimitian. Sambutan-sambutan, nepi wéh kana biantara Bapa Bupati. Biantara peresmian. Anu pokona mah, pangwa¬ngunan di sagala widang kudu dihangkeutkeun, sarta sakabéh rahayatna kudu nyukséskeun Pemilu 87. Tripida kaca¬matan jeung lurah-lurah anu hadir dina éta acara salaku ondangan, surti kana naon nu dimaksud kudu nyukséskeun Pemilu 87 ku Bapa Bupati téh. Komo aya basa di ieu kacamatan téh hasil pemilu ti heula gé cenah panggoréngna upama dibandingkeun jeung kacamatan lianna. Di dieu préstasi jeung préstiseu diuji, alus jeung henteuna baris nangtu¬keun pisan kana konditeu.

Tunda acara keprok jeung keprok, peresmian nu rék deukeut ka réngsé, di aréna pameran kabéh geus sayagi nga¬jaga stanna masing-masing. Malah aya nu keur hulang-huleng, kunyam-kunyem ngapalkeun pijawabeun engké mun aya nu nanya. Dina enas-enasna, kudu luyu jeung nu dibripingkeun tadi ku Pa Lurah jeung Ibu Lurah. Cenah kitu kuduna saur Pa Camat ogé.

Torojol Ma Énah haruhah-haréhoh.

"Ti mana baé atuh Ema mani karék nolol?"

"Alah nya éta Ciwi, Ema téh tas ti Pasir. Kamari aya nu néang, Si Dodo, cenah Si Yoyoh ngajuru."

"Enggeus ngajuruna téh Ema? Awéwé, lalaki?"

"Alhamdulillah, awéwé," jawab Ma Énah. "Alah, mani lungsé awak téh. Teu sirikna notog-notogkeun manéh ti Pasir téh, sieun teu kaburu panggih jeung tamu agung. Geus asup ka dieu acan tamu agungna téh, Ciwi?"

"Acan Ema, sakeudeung deui meu¬reun," témbal Ciwi, "Reureuh heula wé atuh Ema. Pangnyokotkeun cai Nok, keur Ma Énah. Boro tadina mah geus sieun abdi téh. Kumaha engké mun aya nu nanyakeun cara-carana nyieun cetok? Teu paham abdi mah."

"Piraku Ciwi, sok teu umum manéh mah, aya tamu agung nanyakeun cara-carana nyieun cetok."

"Ih, ari Ema. Nya teu piraku, da can tangtu bisaeun atuh nyieun nu kararieu mah ...."

"Buktina wé geuning manéh gé teu bisa nyieun cetok, cacak lain pajabat," Nyi Ubéd mairan.

"Ih, da acan nepi kana cetok pangajaranana ogé nya, Ema. Karak nepi kana boboko."

"Ngaredul wé maranéh mah!" ceuk Ma Énah, "Teu cara Ema baréto." Barabat atuh manéhna nyaritakeun mangsa ngorana di Lembur Pasir. Bisa unyum-anyam téh, kitu wé mimitina mah, bunta-bantu ka kolotna. Da geus prah di Lembur Pasir mah, ari réngsé gawé di kebon téh sok nyieun anyaman. Aya boboko, dingkul, cetok, hihid, jeung sajabana. Lumayan keur ngabanjel-banjel pangabutuh sapopoé. Nu matak Lem¬bur Pasir mah kasohor ku hasil anyamanana.

"Saprak pindah ka dieu wé, saprak ngarangkep jeung akina Si Dodo, tara ngahagalkeun unyum-anyam téh. Nya ari kalan-kalan mah osok éta ogé," ceuk Ma Énah, leguk nginum deui caina.

"Pokona mah Ema, engké upama aya nu nanyakeun nu kararitu mah, jawab ku Ema wé nya!"

"Heug atuh Ciwi ari manéh teu bisa diandelkeun mah."

"Ih, lain kitu Ema, ambéh apdol wé ieu mah. Ceuk abdi gé tadi, teu paham abdi mah, da lain urang Pasir."

Can gé garing nu ngalobrol di stan anyaman, nu disebut tamu agung ku Ma Énah téh lebet ka Balé Désa, sabadana Ibu Bupati ngagunting pita beureum bodas nu nganteng dina lawang. Diiring ku paraponggawa jeung bawahanana, ningalian paméran kalayan gemet. Nanya itu nanya ieu di unggal stan ka nu nga¬jagana. Cetrék burinyay, cetrék burinyay nu motrétan. Malah aya ogé nu mamanggul kaméra vidéo, rohangan jadi caang jeung bayeungyang ku lampuna nu dibawa ku nu séjén deui. Horéng nu tunya-tanya téh lain Bapa jeung Ibu Bupati wungkul. Nu séjén ogé milu ném¬brong. Pa Lurah atawa Ibu Lurah saka¬peung milu mairan.

Di stan makanan, rombongan téh rada lila ogé. Da salian ti tataros téh bari nyarobian deuih, da dimanggakeun ku Ibu Lurah. Tuluyna mah aya nu mungkus ogé.

Nya ari geus dibuka mah pengunjung teh pabaliut. Hansip riweuh ngajaga lolongkrang antara pengunjung séjénna jeung rombongan Pa Bupati.

Anjog wéh rombongan tamu agung téh ka stan anyaman.

"Ieu téh sadayana hasil Ibu-ibu PKK, Bu?"

"Sumuhun," walon Ibu Lurah anteb.

"Saé, saé."

Pa Bupati unggut-unggutan, imut tan¬da panuju. Laju rombongan téh lalajo nu keur ngadeluk nyieun boboko, nu teu anqgeus-anggeus. Cetrék burinyay anu motrét. Kaméra vidéo jeung lampuna gé nyorot ka lebah dinya.

“Ibu, sadinten kénging sabaraha hiji ngadamel nu kieu?" ceuk salahsaurang ti rombongan nanya ka Ma Énah, bari nunjuk kana cetok.

"Ah, nya teu tangtos atuh,” ceuk Ma Énah. “Tiasa hiji, tiasa dua. Tapi kapungkur éta mah. Kapungkur mah Emana gé masih kénéh ngora."

"Ari ayeuna, Ema?" nu nanya ngaemakeun.

"Ayeuna? Ah, ayeuna mah tos tara pirajeunan unyum-anyam. Ieu ogé pédah wé disuhunkeun ku Ibu Lurah."

"Ari ieu kénging saha atuh, Ema?"

"Duka atuh ieu mah. Meunang mara¬néh lain?" Ma Enah nanya ka nu keur ngadareluk nyieun boboko. Nu ditanya kalah ka beuki ngareluk. Sieun katutu¬luyan ditanya meureun, mangka karék nyieun boboko gé can bener-bener bisa. Mangka nu dipajang di dinya téh lain boboko wungkul. Aya hihid, ayakan, tolombong leutik, jeung cetok. Ari ukur ditanya cara nyieun parud mah, lah céték.

"Kénging Ibu-ibu PKK di dieu wé," Ibu Modisteu nyambungan, nu aya di stan gigireun, "Ieu téh mangrupi hasil keur¬seus ketrampilan nu diayakeun ku Ibu-ibu PKK, rutin, saminggu sakali, unggal dinten Minggu. Sapertos ieu wé (bari nunjuk kana sulamanana), ieu téh sada¬yana gé hasil kagiatan PKK. Kaleresan abdi pisan anu ngalatihna ogé." Abong lami di kota, mani perténtang nyariosna gé Ibu Modisteu mah.

Ibu Lurah karérét getihan deui. Basa Ma Énah katémbong rék ngomong, dipolototan ku Ibu Lurah. Jadi teu kebat ngomongna, luk tungkul. Ma Énah karék inget, cenah ceuk minantuna, kamari aya piwarangan Pa Lurah Larideuh ka Désa Pasir, mawa hasil anyaman keur paméran.

Basa rombongan Pa Bupati tos kalaluar ti aréna paméran, Ibu Modisteu ngagelendeng Ma Énah. Nu séjén ogé milu nyambungan. Tangtu wé, Ciwi jeung batur-baturna gé kaparét. Teu boga tanggung jawab, cenah. Tapi maranéhanana teu bisa majar kumaha, rumasa salah meureun. Ngan Ma Énah anu teu ngarti kénéh baé téh. Nya kitu deui basa diseukseukan ku Ibu Lurah. Teu ngarti, ceuk pikirna, apan aing mah nyarita téh saujratna. Teu boga niat rék ngabohongan ka tamu agung, komo boga niat hayang ngawiwirang ka Ibu Lurah mah. Teu, teu pisan-pisan. Untung, cenah, aya Ibu Modisteu. Cacak mun euweuh, teuing kumaha pijadieunana. Cohagna, dianggap pahlawan wé harita mah Ibu Modisteu téh.

"Nu matak Ema ari diperedih gawé ku pamingpin téh ulah sok kalékéd, ulah sok loba alesan. Ulah leuwih mentingkeun kapentingan pribadi, pentingkeun heula kapentingan saréréa. Kitu tah akibatna téh!" ceuk Ibu Lurah. Nu séjén ngahaminan.

(Manglé No. 1033, 27 Feb – 5 Mar. 1986)

ORAY

POÉ ieu, poé nu béda jeung poé nu geus kaliwat. Tangtu béda, sanajan jeung poé nu bakal datang gé. Da teu unggal bulan atuh kadatangan tamu ti dayeuh téh. Tamu agung ceuk urang dieu mah. Malah taun kali gé henteu kétang. Malum lembur singkur, aya dina sela-sela suku gunung téh enyaan. Untungna téh pédah kaliwatan ku jalan désa. Éta gé anyar kénéh bisa diliwatan ku mobil mah.

Tapi lembur ieu téh, kaitung lembur gedé ogé. Nu matak paratokoh masra-katna meredih sangkan ieu lembur téh dijadikeun désa: désa pemekaran istilahna téh. Alhamdulillah, kacumponan. Teu lila gé terus wé atuh milih lurah, dipilih sacara aklamasi. Sarta terus ngadegkeun balé désa jeung sarana séjénna pikeun kapentingan pamaréntahan désa.

Nu poé ieu badé sumping ka ieu désa téh nya éta wawakil ti Bapa Bupati, pikeun ngaresmikeun balé désa anyar sakalian mariksa kamekaran désa pemekaran téa.

Nyaho kitu, désa téh kawas nu rék pésta baé. Jalan désa diberesihan ku cara dibaktikeun. Salian ti kitu, ogé mérésan imah katut buruanana masing-masing. Kabéh boga rasa sieun teu kapaké. Aya alusna, désa téh jadi beresih tur hégar. Mémang ari alusna mah, ceuk Pa Lurah, kituna téh ulah wungkul pédah rék kadatangan tamu baé. Tapi da teu ngabibisani cenah, sagala ogé mikabutuh pangjurung laku. Sanajan nu disebut kasadaran ceuk paribasana.

Atuh ti tungtung lembur beulah wétan nepi ka tungtung lembur beulah kulon, sisi-sisi jalan désa téh kénca-katuhuna dipasangan umbul-umbul warna-warni, dipacorokkeun jeung bandéra. Malah ti tungtung beulah wétan mah, dipasangan kaca-kaca sagala. Dijieunna tina awi haur, dipapaés dipapantes. Di luhurna nganteng spanduk, nu eusina mah ngabagéa¬keun ka tamu. Bubuhan bakal ti beu-lah dinya sumpingna tamu téh.

Komo di palebah balé désa mah - nu perenahna di tengah-tengah lembur, sisi jalan désa, dihias ku keretas warna-warni, sabangsa lampion jeung nu séjénna. Atuh di buruanana, ti isuk kénéh gé jelema téh geus tinglaliud. Komo nu ngaradon dagang mah, ti sabarang srangéngé meleték gé geus nyarampak. Malah ti peutingna kénéh ogé geus nyampak, geus dadasar.

Beuki beurang, nu datang téh beuki merul baé.

Katingali Pa Lurah ngajanteng dina lawang balé désa. Rét kana érlojina, pukul satengah sapuluh.

“Tabuh sabaraha saurna, Pa, tamu badé sarumpingna téh?" Jurutulis nanva, terus nangtung gigireun Pa Lurah.

"Paling gé antara pukul sapuluh-¬sabelas. Da ka kacamatan heula, ti dinya kakara ka dieu disarengan ku Pa Camat,” témbal Pa Lurah. “Pék wé itung, mun ti dituna pukul tujuh téh, pukul salapan kudu geus aya di kacamatan. Ti kacamatan ka dieu, itung sajam lalampahan wé. Nya antara pukul sapuluhan lah pikadieueuna¬na téh. Boa teuing kétang, ayeuna gé geus aya di kacamatan."

"Kitu gé upami tabuh tujuh ti dituna, sareng upami teu aya halangan nanaon di jalanna."

"Nya mudah-mudahan wé atuh, Ulis. Mangka munggaran pisan urang rék kasumpingan pajabat téh. Nu matak kudu enya-enya gé, kudu némbongkeun hormat jeung kasatuhuan urang ka nu jadi pingpinan. Ambéh teu hésé mun aya itu-ieuna. Pan engkéna mah keur urang-urang kénéh baé, lin?”

"Leres pisan éta téh, Pa Lurah.”

Keur kitu, ti beulah kulon jelema katémbong tingrariung. Terus arindit muru tungtung lembur beulah kulon. Kawasna aya béja nu matak ngahudang kapanasaran. Béja pabéja-béja, uratelan ka saban jalma. Bring atuh jelema téh nuturkeun nu geus indit ti heula. Sanajan henteu kabéh indit éta gé, tapi jelema di buruan balé désa téh jadi coréngcang.

Ronghéap Wakil.

"Aya naon cenah, Pa?" Pa Lurah mariksa ka nu anyar datang.

"Aya oray saurna mah."

"Kumaha, Pa?"

"Muhun oray. Oray sanca saurna mah, sagedé pingping. Kapendak ku Bi Iti di kebonna Mang Darya, keur ngagusur hayam."

"Sugan téh aya naon, mani ngareu¬waskeun. Bet aya oray-oray baé, kawas nu kakara manggih.”

Pa Lurah asup ka jero balé désa, ninggalkeun Jurutulis jeung Wakil anu terus guntreng. Tapi teu kungsi lila, Pa Lurah geus kaluar deui, terus ngilikan érlojina.

"Geus pukul sapuluh, moal henteu sakeudeung deui ka darieuna tamu téh," ceuk Pa Lurah, “Kumaha ieu téh? Jelema kalah ka arindit. Kumaha mun tamuna kaburu ka dieu?"

“Muhun, kumaha atuh?"

"Sina ka darieu deui atuh, jung!"

Jurutulis jeung Wakil silihpélong.

"Keun wé ku abdi, Pa," ceuk Wakil, bari jung indit ngajugjug kebon Mang Darya, di tungtung lembur belah kulon, dibarengan ku dua urang anggota hansip. Ari Jurutulis, asup ka kantorna. Angkananana téh rék ngaroris administrasi, bisi aya nu poho, sok sieun engké dipariksa.

Pa Lurah masih kénéh ngajanteng dina lawang balé désa. Ngadadago. Nengetan kaayaan, leuh kumaha mun tamu datang mangsa kieu? Rentang-rentang katingali Wakil diiringkeun ku masarakat, teu saparapatna-saparapatna acan ti nu kungsi aya di buruan balé désa. Mireungeuh kanyataan kitu, pameunteu Pa Lurah jadi robah. Terus mapag Wakil nepi ka sisi jalan désa, bari pok nanya, “Naha geuning ngan saeutik? Ka marana sawaréh deui?"

"Nya éta, Pa. Keur ngarepung oray, basana téh kagok cenah."

"Héh,” ukur kitu, tapi katingali dina pameunteuna, Pa Lurah bendu. “Sugan kudu ku aing," ceuk pikirna. Gejlig atuh Pa Lurah indit, leum¬pangna ngagidig ngajugjug ka tempat jalma nu keur ngarepung oray.

Di kebon Mang Darya, jelema tinggarimbung. Anu boga kawani asup ka jero kebon nu dipager awi bari teu léngoh. Aya nu mawa bedog, aya nu mawa awi jeung kai, pokona mah malar pantes pikeun pangbonggol. Malah Mang Unang mah mamawa halu. Teu saeutik deuih nu ngan mawa batu.

Anu teu boga kawani, atawa nu boga alesan lianna, cukup ku cicing di sisi kebon baé. Haok ti ditu, haok ti dieu, dibarung ku heureuy. Mun geus nyaho mah meureun kawas nu keur ngalasan. Tapi kétang ieu mah lain di leuweung, tapi di kebon Mang Darya anu barala. Bubuhan tanahna kurang gembur, jadi teu dipaliré. Matak pantes jadi pangabetah oray ogé.

Datang Pa Lurah, terus nyampeurkeun ka nu tinggarimbung. "Meunggeus, meunggeus! Nanahaonan ieu téh? Ngadon tingharaok di dieu? Naha teu nyaho rék aya tamu? Hayoh ka daritu, ka balé désa!"

"Aya oray, Pa Lurah, sanca ageung,” ceuk hiji sora ti tengah kebon.

“Nyaho kuring gé,” Pa Lurah beuki ambek. “Cing, kumaha mun tamu kaburu ka dieu? Heug katingali euweuh jelema, der deui engké disangka kurang sambutan ti urang. Kurang ngahormat, kurang ngahargaan ka nu jadi pamingpin. Da moal henteu atuh, kuring anu bakal ditegorna mah!”

Jep jempé, taya nu hahaok. Ukur patingkecewis.

“Jigana maranéh mah atoh wé meureun nya, mun boga lurah ditegor ku nu ti luhur téh! Nyaho pikieueun mah, kuring ogé moal daék jadi lurah sagala. Tadina ogé kuring mah teu hayang-hayang acan jadi lurah téh. Mun teu didongsok mah ....”

“Sanés kitu Pa Lurah …,” ceuk Mang Haji.

“Ari enggeus naon atuh? Geuning kieu kabuktianana?” Pa Lurah nyereng.

Ana gorowok téh ti tungtung kidul.

“Oraaay...! oraaay ...!”

“Mana? Mana?”

Rob atuh jelema téh ka belah kidul, teu maliré ka Pa Lurah.

“Tah, ka dinya tah!” jelema tingtarunjuk kana rungkun cucuk garut. Enya wé. oray sanca mani gedé. Teu kudu diparéntah deui, buk-bek dibaronggolan.

“Maéhan oray mah huluna heula atuh. Sarua wé jeung wadul ari buntutna heula mah!”

“Lah, nu pentingna modar, rék naonana-naonana ogé!”

Kanyataanana, ayeuna oray téh geus teu nyawaan.

“Awas Nyi, ulah deukeut-deukeut teuing, mangka oray jaluna éta téh,” ceuk Mang Haji ka budak awéwé anu seselendep hayang nénjo oray.

“Geus paéh ieuh Mang Haji!”

“Nya bisi hirup deui wé, da cenah oray mah teu kaop dideukeutan ku awéwé sok terus hirup.”

Pa Lurah teu lémék teu nyarék, tong dicaritakeun deui ari ambekna mah.

“Pa,” ceuk salasaurang hansip.

“Aya naon, Mén?”

”Eu, itu, tamu tos sarumping.”

“Baruk? Iraha?”

“Nembé.”

Teu talangké deui Pa Lurah muru ka balé désa. Tayohna mah omongan hansip téh kadaréngéeun ku nu dareukeut. Béja sumebar yén tamu ti dayeuh téh tos sumping. Maranéhanana buru-buru nuturkeun Pa Lurah. Antukna ngawangun aleutan anu panjang, kawas oray baé. Pa Lurah nu jadi huluna.

“Ari geus kieu kumaha?” ceuk Pa Lurah. Taya nu némbal, kabéh siga nu ngararasakeun kabingung Pa Lurah. Haténa norowéco. Ari geus kieu ku¬maha atuh? Sanggeus dipikir dibulak-balik, Pa Lurah boga maksud rék wakca balaka baé. Ngabéjakeun anu sa¬benerna karandapan. Keun baé, kari kumaha engké. Sabab ceuk pikirna taya alesan séjén anu leuwih hadé.

Katingali di hareupeun balé désa geus ngajugrug sababaraha mobil jeung motor. Haté Pa Lurah tambah tagiwur. Leuheung mun ukur ditegor, kumaha mun disangka nu lain-lain? Sup ka balé désa, kasampak paratamu geus dariuk dina korsi panghareupna. Solongkrong Pa Lurah, sasa¬laman jeung paratamu, dituturkeun ku Wakil. Sanggeus réngsé kabéh taya nu kaliwat, Pa Lurah nyampeurkeun ka Pa Camat. Gigireun Pa Camat diuk tamu téa.

"Kumaha ieu téh?" ceuk Pa Camat bari mencrong ka Pa Lurah. Jigana mun seug euweuh tamu, moal teu dicarékan bébéakan mah.

"Aduh, hapunten we ieu téh, Pa," omong Pa Lurah bari mamandapan, sorana pasrah sabab rumasa salah, “Sanés kirang utami, mung itu .... , ngepung heula oray, oray sanca saageung pingping."

"Sagedé kumaha, Pa?" tamu nanya.

"Muhun, saageung pingping. Éta gé kapendak keur ngagusur hayam."

"Hemh...," ceuk tamu bari ung¬gut-unggutan, "Tapi ayeuna geus beunang?"

"Parantos.... “

"Sukur wé atuh, sugan téh acan. Nya mun acan mah, teruskeun deui wé. Penting pikeun kaamanan, komo kapanggih keur ngagusur hayam mah."

"Muhun éta gé," omong Pa Lurah, "Mung hapunten wé ieu téh, sanés sim kuring kirang hormat."

"Is, henteu. Malah Bapa mah atoh, Lurah geus ngaheulakeun kapentingan rahayat. Henteu, keur Bapa mah teu perelu ku laporan-laporan, anu pen¬ting mah kanyataanana. Bapa ogé teu hayang disambut direuah-reuah, bari jeung kaayaan masarakatna teu aman. Alus éta téh, ieu mah lain muji pedah hareupeun. Ngan Bapa peupeujeuh, sing saterusna wé ngaheulakeun ka¬pentingan rahayat téh."

"Nuhun atuh upami kitu mah," ceuk Pa Lurah sarta pameunteuna marah¬may. Cariosan tamu, sulaya tina pa¬nyangkana. Tapi ari Pa Camat mah mencrong baé kalayan teuteup anu séjén.

Saterusna atuh, sakumaha nu geus ditangtukeun; acara paresmian balé désa téh dimimitian. Acarana diwa¬ngun ku sambutan-sambutan, sarta sambutan nu pangahirna ti tamu téa; eusina munel, saeutik patri. Umajak sangkan kabéh rahayat milu ngarojong kana pangwangunan dina raraga ngeusian kamerdékaan jeung Orde Baru. Kabéh gé taya nu nyabit-nyabit perkara oray sanca.

Sanggeus réngsé sagala rupana, sadaya tamu tos dituang-leueutkeun, terus dicalikkeun deui di balé désa. Pa Lurah disaur ku Pa Camat.

"Ka dieu geura, Lurah!" ceuk Pa Camat bari terus asup ka Kantor Ke¬pala Désa, dituturkeun ku Pa Lurah. gék Pa Camat diuk dina korsi nu sok didiukan ku Pa Lurah. Ari Pa Lurah gék diuk hareupeunana. Pok Pa Camat ngomong antaré naker.

"Na ari Lurah, bet ngérakeun teuing lampah téh?"

"Aduh, hapunten wé Pa. Rumaos lepat."

"Omat, sing jadi perhatian, ulah sa¬kali-sakali deui peta kitu téh. Untung wé ninggang ka nu bageur. Mémang taya duana pamingpin nu bageur jiga anjeunna mah. Coba mun nu séjén, moal henteu Bapa gé milu éra atuh!"

"Sadaya-daya."

"Enya, keun wé nu enggeus-eng¬geus mah. Ngan bieu téh aya haréwosna, saurna oray sanca téh mun bisa mah badé dicandak ku anjeunna. Rék diarah kulitna, itung-itung kenang-kenangan wé cenah ti désa ieu."

“Ih, nya mangga téh teuing upami peryogi mah,” walon Lurah bari imut kagugu.

"Enya ari kitu mah, jung atuh geura bérésan!"
"Mangga," tembal Pa Lurah bari terus indit rék urus-urus candakeun tamu. Da maenya oray sanca wungkul.

(Tina Manglé No. 852, 26 Agustus 1982)

MANGSA

“Allohu akbar, Allohu akbar,” kadéngé sora takbir indung kuring lirih basa kuring asup ka imah. Pabaur jeung ceurik Si Nénéng nu geus leslesan, sakapeung mah jiga nu humarurung. Ceu Titi kadéngé inghak-inghakanana.

“Kumaha, Jang?” bapa kuring nanya bari neuteup. Kuring ngajawab ku gideug.

“Jadi, dokterna teu bisa kabawa ka dieu?”

Kuring gideug deui.

“Kumaha Pa Mantri atawa Bu Bidan?”

“Atos, Pa, sadayana ogé tos didongkapan,” témbal kuring. “Ngawitan ka bumi dokter, terus ka bumi Pa Mantri, teras ka Bu Bidan. Weléh. Bujeng-bujeng muka panto, gugah gé henteu. Diketrokan mah diketrokan, malah dugi ka digedor jandélana sagala. Asa piraku sugan ari teu kadangueun mah!”

Mani asa hayang ngabudalkeun kabéh kakeuheul nu ngagendok duka sagedé nanahaon dina dada. Cumah di lembur kuring aya dokter, aya mantri, aya bidan nu sok ngubaran budak gé. Ari dina waktuna butuh ku tanagana, ku kaahlianana, teu bisa dipikabutuh. Tadi gé sajajalan kuring kutuk gendeng.

“Rupina mah Jang, kasieunan aranjeunna téh,” ceuk Mang Ujé nu tadi nganteur kuring, kabeneran manéhna téh kabagéan ngaronda peuting ieu.

Bisa jadi kasieunan. Aya béja nu keur jadi sabiwir hiji. Saminggu ka tukang, cenah aya dokter nu dirampog. Tengah peuting aya nu keketrok pajar cenah aya nu gering, tapi barang pantona dibuka dokter téh bet terus ditodong ku péstol. Pangeusi imahna, bangsa barang berharga mah korédas, sabab cenah rampogna gé mawa colt pikeup. Enya, kasieunan jigana mah. Tapi apan kuring mah lain rampog, enya-enya ieu mah Si Nénéng butuh pitulung dokter. Pan écés disebutkeun yén anu datang téh kuring jeung ronda, jeung deuih pan kajadianana ogé di lembur batur saminggu ka tukang téh. Kitu gé karék béja.

“Ah, wajar wé atuh Jang, teu di dokter teu di urang ari kasieun mah sami sugan, da sami-sami sipatning manusa.”

Aya benerna ogé omongan Mang Uyé téh. Dokter gé manusa, bisa jadi deuih leuwih nyaah kana harta jeung jiwana sorangan batan jiwa batur.

“Allohu akbar, Allohu akbar,” masih kénéh kadéngé sora takbir indung kuring dina sela-sela ceurik Si Nénéng nu ngalaunan, napasna jiga nu beurat. Ceu Titi ceurikna narikan. Kuring nyampeurkeun.

Haté téh ngarakacak, teu wasa nempo Si Nénéng teu walakaya. Geus teg wé tinggal ngadagoan mangsa. Asa percaya asa henteu, padahal tadi soré Si Nénéng geus ngahibur kuring sakulawarga. Saleuseurian akey-akeyan nénjo Si Nénéng diajar leumpang. Nangtung, saléngkah dua léngkah, blug labuh. Tuluy nangtung deui, ngaléngkah deui, blug labuh deui. Unggal labuh unggal diseungseurikeun, Si Nénéng kalah ceuceuleukeuteukan. Nu nempo akey-akeyan, lucu tuda. Komo keur indung kuring mah. Tuda teu sirikna kanyaahna kabéh ditamplokkeun ka Si Nénéng. Sagala rupa Si Nénéng. Balik ti kebon atawa ti mana baé, anu mimiti dilakukeun téh mangku Si Nénéng. Kungsi indung kuring sapoé-sapeuting mapag u ti Mekah di Halim, isukna sapopoé Si Nénéng teu lésot tina aisanana.

“Di ditu téh meni inget baé ka budak,” ceuk indung kuring. Budak téh lain kuring, tapi incuna. Enya, Si Nénéng téh lucu jeung pigeuliseun deuih ceuk kuring mah.

Tapi sakapeung mah sok keuheul ka Si Nénéng téh, éta ari geus ceurik tengah peuting. Keur meujeuhna saré tibra, hég kahudangkeun ku nu ceurik. Cara tadi, Si Nénéng ceurikna teu daék répéh, kuring cengkat terus ngadeukeutan kamar Ceu Titi.

“Ceu, Ceu … tah Si Nénéng ceurik baé, hayangeun nyusu meureun!”

“Puguh teu daékeun,” témbal Ceu Titi, “Cep … cep … tuh Emang kagandéngan, “ Nénéng henteu répéh, “Cep Néng cep, tuh cieun éong! Éong, yeuh Néng éong … angis aé.”

“Ku naon Nyai budak téh?” ceuk indung kuring, kaluar ti kamarna, sup ka kamar Ceu Titi.

“Duka atuh, Ma,” témbal Ceu Titi.

“Susuan kainyah!”

“Nyéta alimeun.”

“Ku naon atuh nya budak téh? Cep Néng cep ... aduuuh nyaah teuing anak Ema.” Moal henteu bari dipangku éta téh, tapi Si Nénéng angger ngéar.

“Huh, gandéng, batur mah keur meujeuhna tibra saré ...,” ceuk kuring. Henteu tarik padahal mah, tapi kadéngéeun ku Ema.

“Alaaah, jiga nu teu karaos wé ku sia. Keur sagedé Si Nénéng téh beuki ceurik, jaba ririwit. Wungkul ngahésékeun batur. Hemh, ayeuna mah kakara ngadéngé budak ceurik gé geus monyong. Samarukna ujug-ujug jleg wé nya sagedé kitu?” indung kuring nyereng.

Kuring teu némbal, sanajan teu rumasa keur leutik beuki ceurik jeung ririwit téh, moal pihadéeun. Indung kuring sakitu nyaahna ka Si Nénéng.

Si Nénéng teu daék répéh sarta teu beunang dibébénjokeun. Lila-lila mah kuring gé jadi karunya, malah jadi milu tagiwur.

“Lah, ku naon atuh nya Si Nénéng téh, jiga nu kasarumahan baé?” ceuk indung kuring.

Teu lila torojol bapa kuring mawa panglay ti dapur, cetrok dicapék terus dibeuweung bari kunyam-kunyem. Ceprot, ceprot diburakeun ka unggal madhab, terus ka unggal juru. Pelengseng bau panglay, Si Nénéng angger ngéar.

Harita kuring mah bet nyangka nu lain-lain. Boa-boa bapana meunang kacilakaan atawa nylowédor, da cenah watekna sok rungsing ka budak. Tapi kuring teu wani ari kudu nyangka Kang Abas nyolowédor mah. Lalaki sakitu bageurna, ceuk kuring mah. Kumaha mun cilaka? Kahayang mah ulah, ulah duanana ogé.

“Geuning budak téh ngising baé,” ceuk indung kuring bari ngaganati calana Si Nénéng. “Tuh, geus tilu kali ganti calana.”

Baruk ngising baé? Moal kitu muntaber mah? Tapi da teu utah-utahan Si Nénéng mah.

“Euh, urang ngangkir dokter wé atuh nya, Nya?”

“Enya kaituh, Jang. Mun teu dokter gé Pa Mantri atawa Ibu Bidan.”

Rap kuring maké jékét, sarung disalindangkeun kana beuheung, ceg kana sénter. Barang rék jut turun ti imah, kadéngé bapa kuring nyarita, “Kira-kirana daékeun kitu tengah peuting kieu?”

“Lah, urang cobian wé,” témbal kuring bari indit.

Tadina mah hayang méakkeun kapanasaran wé. Tétéla, kahamham bapa kuring téh ngabukti.

“Allohu akbar, Allohu akbar,” indung kuring tambirna beuki lirih, Si Nénéng tinggal euh-euhan. Ceu Titi ceurik nungkup beungeutna ku dua leungeun di juru ranjang.

“Teu ka dieu dokter téh, Ujang?” indung kuring nanya dina sela-sela takbirna.

“Henteu, Ma.”

“Téang wé atuh Ama Ulu.”

“Mangga.”

Teu talangké, gejlig kuring indit. Nepi ka jalan gedé, rada ngarempod ogé, sabab inget ka bumina Ama Ulu téh kudu ngaliwatan kebon awi. Mangka loba kabéjakeunana. Ka kulon baé heula kitu, ngajak anu ngaronda? Ras inget ka Si Nénéng anu ngalempréh, kumaha mun teu kaburu? Ah, naha maké kudu sieun ku béja? Rék kitu rék kieu kari kumaha engké. Pati gé geuning ari geus nepi ka mangsana mah mo bisa disingkahan. Ku kapaksa, kasieun téh kasilibkeun. Kuring terus baé leumpang ka wétankeun, muru bumi Ama Ulu.

Teu sakara-kara, sanajan bari rerempodan gé teu burung nepi. Kuring ngetrok panto halon bari uluk salam.

“Assalamu ‘alaikum.”

“Wa ‘alaikum salam,” aya nu némbal ti jero imah. Teu lila kulutrak panto dibuka, lol Ama Ulu.

“Saha?”

“Abdi Ama.”

“Ujang?”

“Sumuhun Ama. Alah hapunten wé ieu téh Ama, ngaganggu panginten.”

“Ih, henteu Ujang, kabeneran Ama gé can saré. Sok ka jero, Jang!”

“Ah, sawios Ama da moal lami ieu téh, dipiwarangan ku Apa, Ama dihaturanan linggih ka ditu ....”

“Ké, aya naon ieu téh Ujang, peuting-peuting kieu? Sok rareuwas Ama mah.”

“Nu mawi itu Ama, Si Nénéng, udur répot, tos teu walakaya nembé téh.”

“Kutan? Ké atuh nya Ujang, Ama rék ganti baju heula jeung rék bébéja heula ka Ambuna.”

“Mangga,” témbal kuring terus ngajanteng dina golodogna, da ari pantona mah teu dipeundeutkeun.

Teu lila Ama Ulu kaluar.

“Mangga Ama ti payun,” ceuk kuring. Terus leumpang pairing-iring, sentér dikolényay-kolényay nyaangan tincakeun.

Leumpang téh teu loba cacarita, tapi pikiran kuring mah norowéco. Ras ka Si Nénéng, ras ka diri sorangan. Rét ka Ama Ulu, sakitu tos sepuhna masih kénéh jagjag, masih kénéh kuat nanjak ka pasir, ka kebonna, malah socana gé masih kénéh awas, can kudu dikacapanon mun maca hutbah Jumaah gé. Tadi basa kuring ka bumina, cenah Ama Ulu téh teu acan kulem. Ama gé jigana mah keur nganti-nganti mangsa, sarua jeung kuring, sarua jeung Si Nénéng. Moal henteu Ama Ulu mah nganti-nganti mangsana téh ku dikir jeung wiridan, milang tasbéh bareng jeung nyérélékna waktu. Ari kuring, karasa nganti-nganti mangsa téh bet ku loba nyieun dosa. Mangka mangsa mah tara kanyahoan datangna, sok ngabongohan.

Nepi ka imah, kuring mukakeun panto, méré lawang ka Ama Ulu.

“Assalamu ‘alaikum,” Ama Ulu uluk salam.
“Wa ‘alaikum salam.”

“Mangga wé Ama teras ka lebet,” ceuk bapa kuring. Ama Ulu terus baé ka kamar Ceu Titi, kuring jeung ba[a kuring nuturkeun.

“Allohu akbar, Allohu akbar,” takbir indung kuring beuki antaré. Si Nénéng geus teu kadéngé sorana, rénghapna beurat. Ceu Titi ceurikna jiga nu kanyenyerian. Indung kuring ngised ngadeukeutan Ceu Titi. Ama Ulu ngajanteng sakedapan terus nyabak tarang Si Nénéng.

“Sabar wé Nyai,” pokna téh antaré, “Urang mah teu ngaboga-boga, kabéh gé ukur titipan Alloh. Ridokeun wé, Nyai, malah mah kudu bagja, sabab Si Nénéng mah masih kénéh beresih, masih kénéh suci, engké di ahir bisa nulungan ka urang ….”

Ku sakitu gé geus cukup nandakeun yén Si Nénéng téh geus deukeut kana mangsana. Ceu Titi ceurikna narikan, indung kuring nangkeup Ceu Titi bari tipepereket nahan piceurikeun. Katingali Ama Ulu babacaan, terus nungkup panon Si Nénéng ku panangan kiwana. Si Nénéng rénghapna nyarangan. Kerelek, les.

“Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun ….”

Ceu Titi ngagoak, “Nénéééngngng …!”

“Sing sabar, Nyai, sing sabar,” indung kuring ngupahan. Tapi Ceu Titi kapiuhan dina tangkeupan indung kuring nu cumalimba.

Tatangga-tatangga daratang, jigana ngadéngé jeritna Ceu Titi.

“Ku naon Si Nyai téh, Ceuk?” Bi Élah nanya.

“Si Nénéng ... geus euweuh ....” témbal indung kuring.

“Inna lillahi wa inna ilaihi rojiun.”

Trong kohkol, dur bedug subuh.

“Aéh, geuning geus subuh ieu téh, ké atuh nya Ama ka masjid heula,” saur Ama Ulu bari cengkat, terus kaluar dibarengan ku bapa kuring.

Teu lila kadéngé sora kohkol ditihtirkeun ti masjid, ditéma ku nu ti Pos Ronda. Tangara ka balaréa, aya nu meunang musibat.

Nu tas salat subuh berjamaah téh terus baé ka imah kuring. Beuki beurang, jul-jol jelema beuki loba nu datang. Lalaki mah, kalawan diluluguan ku Pa RT, digawé sagawé-gawé. Aya nu nyieun padung, aya nu nyieun tetengger, sawaréh indit ka kuburan rék nyieun lombang.

“Mana boéhna ieu téh Emana Nyai?” ceuk Ma Oyot, indung beurang nu rék ngamandian mayit Si Nénéng.

“Nya éta teu acan aya, Ma,” témbal indung kuring.

“Sugan di dieu, aya anu boga boéh?”

Nu ngariung téh tingraringeuh, tuluy silihtuduh.

“Euh, mun kitu mah paké heula wé atuh anu Ema, ngan kudu buru-buru digantian, nya. Malum Ema téh geus kolot, saréatna mah geus deukeut kana liang kubur,” ceuk Ma Oyot. “Ku Ujang wé bawa ka ditu, jung, da aya Si Séti!”

“Ulah ku Ujang, kajeun ku nu séjén wé,” indung kuring némpas, “Ujang mah sasayagian wé ka kota, ngabéjaan Kang Abas.”

“Mangga,” ceuk kuring.

“Sakalian meuli boéh wé atuh Ujang ari rék ka kota mah. Diengké-engké mah bisi poho,” ceuk Ma Oyot, “Umur téa saha nu nyaho.”

Enya, umur mah saha nu nyaho. Éta wé Ma Oyot nu geus sadia boéhna, ari geletuk bet alo kuring. Tétéla pati mah teu bisa dibawa badami.

Wanci carangcang tihang kuring megat mobil. Teu jauh ka kota téh, ukur lalampahan satengah jam, nu matak mayit téh dikurebkeunana engké mun bapana geus dating. Tampolana mah bisi bapana hayangeun neuteup beungeut anakna nu panganggeusan. Mangkaning kakara boga anakna téh.

Sakali deui kuring kudu manggihan jalma anu kaleungitan ku nu dipikacintana.

Wanayasa ’83

(Tina Manglé No. 897, 5 – 20 Juli 1983)

LILIN GEUS PAREUM

Acan tunduh saenyana mah manéhna téh. Tapi ari rék diteruskeun lalajo televisi, taya pikaresepeunana. Saluranana geus dipundah-pindah, sarua baé. Boh TV pamaréntah, boh TV partikelir, nyiarkeun acara “Laporan Khusus”.

Ari televisi dipareuman, taya alesan pikeun terus cicing di dinya. Diuk di patengahan, ambéh bisa nalingakeun anu keur galuntreng di ruang tamu. Ngahaja manéhna ogé diuk dina tempat anu sakirana henteu matak kagok, boh keur nu di ruang tamu, boh keur manéhna. Anu penting, anu keur paduduaan di ruang tamu téh ngarasa yén aya jalma katilu di dinya. Lain teu percaya ka anak sorangan, tapi sahenteuna wé atuh anakna téh awéwé. Parawan meujeuhna. Malah leuwih ti meujeuhna mun nilik kana umurna mah. Geus méh salawé taun. Taki-taki mah kudu, ngajaga kamungkinan anu panggoréngna.

Leuh, tada teuing aébna mun anakna aya kabéjakeunana. Manéhna ogé tangtu kaciwit kulit kabawa daging. Meureun ceuk batur téh, “Anak saha nu reuneuh jadah?”

“Éta Néng Yani putra Pa Rustandi.”

“Pa Rustandi RW?”

“Enya éta.”

Tuh, nya, jabatan kolot ogé kababawa. Mangkaning tangtuna ogé moal ukur sakitu. Baris aya tuluyna. Enya ogé ukur RW, da pamingpin masarakat atuh. Mana dijadikeun RW ogé, tandaning dipercaya ku masarakat. Kangaranan pamingpin, hade jadi omong goring jadi omong.

Enya, anakna nu keur guntreng di ruang tamu téh. Anakna anu bungsu. Awéwé. Kuliah di Bandung, jurusan Akuntansi di salasahiji paguron luhur. Tadi soré datang ka dieu, ka Purwakarta. Ngan aya bédana ti sasari, datangna téh bari mawa lalaki. Mémang lain sakali baé aya lalaki anu datang ka anakna téh. Anu remen datang ogé kungsi. Tapi da tara meuting cara ayeuna. Cenah babaturanana sakampus, ngan béda jurusan jeung béda fakultas. Ngaranna Wawan, cenah. Papanggih alatan sakaresep, papada resep téater. Babarengan jadi anggota téater di kampusna.

Ukur kitu. Henteu kapapanjangan tatanya. Terusn mah ngobrol sakumaha biasa jeung nu anyar panggih. Tapi, pirasat kolot mah seukeut. Lalaki anu ayeuna dibawa ku anakna téh, lain ukur babaturan biasa. Aya leuwihna ti kitu. Béda tina rindat jeung kelétna ogé.

Ayeuna, anakna keur ngobrol paduduaan jeung lalaki anu cenah babaturanana téa, di ruang tamu. Sakapeung tingkecewis, sakapeung kadéngé obrolanana téh, sakapeung sareuri. Nu kadéngé ku manéhna téh, obrolan ngeunaan téater, ngeunaan babaturanana, ngeunaan dosén-dosénna. Tapi loba anu teu kadéngéna ogé. Geus kabadé, moal henteu ngobrolkeun dirina masing-masing, ngobrolkeun urusan maranéhanana duaan. Bisa jadi, ngobrolkeun aing deuih, ceuk pikir Pa Rustadi.

Surti lebah dinyana mah. Anakna téh geus déwasa. Geus meujeuhna milih-milih rabi mindah-mindah rasa. Da piraku sugan ari rék lalagasan baé mah. Tapi naha aya rasa anu béda karasana ku manéhna nyanghareupan mangsa sawawa anakna nu bungsu mah. Pédah awéwé kitu? Sabab ari lanceuk-lanceukna mah tiluanana ogé lalaki. Pédah ka anak anu pangdipikanyaahna kitu? Anak awéwé hiji-hijina, anak beunang hayang pisan. Maké aya rasa hariwang jeung melang. Lain, ka anakna nu lalaki ogé lain henteu hariwang jeung henteu melang, lain kitu. Ngan rarasaan téh ganjor pisan bédana. Pédah aya anggapan yén awéwé mah heureut deuleu pondok léngkah? Lain éta kawasna mah. Tapi kanyaah nu jadi bapa ka anakna nu awéwé. Kanyaah nu dibarung ku rasa tanggung jawab dunya ahérat.

Enya kawasna mah, aya rasa tanggung jawab dunya ahérat. Keun ari di dunya, omong manusa bisa laas ku mangsa. Tapi di ahérat? Aing ogé kababawa, ceuk pikirna.

Manéhna ngahuleng. “Laporan Khusus” can réngsé kénéh baé. Éh, na aing téh bet kawas nu teu percaya ka anak? Haténa ngajak norowéco deui. Goréng-goréng ogé anak aing téh sok salat. Rarasaan mah, cukup dibéré pendidikan agama téh. Keur leutik, sok dititah ngaji, malah kungsi hatam Kur’anna ogé dua kali. Enya dua kali. Jeung deuih, lamun enya mah anak aing rék migawé pagawéan nirca, teu kudu di dieu, teu kudu di imah kolotna. Di Bandung ogé laluasa, jauh tina panalingaan kolot, bisa jadi moal pati ditalingakeun ku tatangga deuih. Di imah kontrakanana, atawa di mana baé ogé bisa. Upama nilik kana paroman jeung réngkakna, babaturan lalakina ogé bageur katémbongna mah. Hadé tata hadé basa. Sopan. Dina rupa, moal nilam jeung anak aing mah. Itu kasép anak aing geulis. Manéhna imut ngagelenyu. Lucu. Kayungyun.

Hampura Yani, Bapa geus goréng sangka, ceuk gerentes haténa. Manéhna kapiasem sorangan. Naha atuh tadi mah bet hariwang-hariwang teuing? Bet melang-melang teuing? Kasieunan. Sieun kababawa goréng ku nu can puguh goréngna. Égois kitu? Baé da éta mah tadi. Ayeuna mah henteu Yani, henteu. Sok wé ngobrol mah. Bapa percaya, anjeun mah anak Bapa, moal ngalakukeun hal-hal anu matak ngérakeun Bapa.

Jung manéhna nangtung. Ngarongkong power televisi. Cetrék dipareuman. Di ruang tamu kadéngé sora méja kadupak. Manéhna imut surti. Lah, paling-paling ogé kadupak suku anu dikejetkeun.

“Geuning dipareuman, Pa?” ceuk anakna.

“Lah, teu ramé, Laporan Khusus jeung lila deuih,” témbalna.

“Muhun, sok lami baé ayeuna mah. rupina badé mayunan pemilu,” Wawan mairan.

“Biasa. Upami badé istirahat mah, di kamar payun nya. Tos dibérésan kamarna?”

“Atos,” témbal anakna.

“Duh, ieu téh téh kalah ngarérépot wé nya,” ceuk Wawan.

“Ngarérépot naon. Puguh rorompok téh, butut-butut ogé da lega. Tapi kapungkur mah waktos lanceuk-lanceukna Yani can rimbitan, kamar tilu téh asa dukdek. Kamar payun mah, tara dieusian pisan, paranti kitu wé upami aya tamu. Kamar nu itu, sok dianggo ku Yani ari ka dieu. Kitu gé ayeuna mah tara nitih sabulan sakali sabulan sakali acan ka dieuna téh.”

“Atuda riweuh. Komo ayeuna mah mayunan ujian sidang,” témbal anakna, embung disalahkeun.

“Enya riweuh téa mah. Cik ceuk urang mah surat-surat atuh, ulah lebeng teuing. Ieu mah geura Cép, mani tara nyuratan-nyuratan acan. Indungna mah wani sok hariwangeun pisan éta téh.”

“Nu penting mah salamet wé nya, Kang Wan.”

“Enya ari kitu téa mah. Malum, kolot ka anak atuh, sok hariwang baé ari geus lila teu manggih béja téh.”

Anakna kalah nyeukeukeuk. Wawan ogé ngahéhéh.

“Sok wé Cép Wawan, Bapa mah badé istirahat heula,” ngomong kituna téh bari leumpang. Sup ka kamarna. Kamar anu di tengah. Kabeneran, pagigir-gigir jeung ruang tamu.

Lampu kamar geus dipareuman, ukur kacaangan ku sinar lampu ti ruang tamu nu nyulusup kana liang angin kamarna. Pamajikanana geus ngagolér.

“Pa,” ceuk pamajikanana.

“Can saré?”

“Teu acan. Tos wawartos ka Pa RT?”

“Naon?”

“Aya nu ngéndong.”

“Enggeus tadi di masigit. Ceuk Bapa téh, RT di imah aya babaturana Si Yani ngéndong. Najan Bapa RW ogé, da bébéja mah kudu wé, bisi aya nanaon.”

“Leres. Teras kumaha saur Pa RT téh?”

“Kalah malik nanya. ‘Tamuna istri pameget?’ Ceuk Bapa téh, ‘Lalaki.’ Pokna téh, ‘Atuh panginten Pa RW téh téréh hajat deui, nya?’ ‘Naon kitu?’ ‘Muhun nikahkeun Neng Yani.’ Ah, dasar si RT, ari nyarita téh sok ka mana baé. Ceuk Bapa téh, ‘Ah, na ari nanaon téh, enya ogé lalaki, da babaturanana sakampus.’ Kalah seuri dikitukeun téh,” ceuk manéhna.

“Muhun nya, Pa!”

“Muhun naon? Ujug-ujug muhun wé teu pupuguh.”

“Muhun anak urang, Si Yani, babaturan ulinna mah geus rarimbitan. Panungtungan téh Si Popon, apan tos kawin taun kamari.”

“Enya. Teu karasa, geus sawawa wé si bungsu téh. Sugan jeung Ema geus ngobrol-ngobrol?”

“Upami serieus mah teu acan. Mung ti payun, waktos sasih kamari ka dieu téa geuning, ku abdi téh diheureuyan. ‘Ari Yani can mikir-mikir hayang boga salaki?’ Ari walonna téh, ‘Duka atuh.’ ‘Ari Yani geus boga kabogoh?’ ‘Aya wé.’ Ku abdi téh ditaroskeun saha-sahana. Kawitna mah teu ngawartoskeun. Ari lami-lami nyebatkeun, yén tos gaduh cenah calon mah, urang Panjalu. Sakitu wé, da teu kateterasan.”

“Urang Panjalu mah atuh, Cép Wawan ogé urang Panjalu.”

“Wawan éta?”

“Enya.”

“Tadi henteu nyarios nanaon ka Bapa?”

“Henteu.”

“Katingalna mah sakitu uplekna.”

“Ih, ngobrol ogé, ngobrol kitu wé ngalor-ngidul. Lain euweuh curiga éta ogé, da pirasat mah boga, ngan rék ditalék téh sieun kapiring leutik. Keun urang dagoan wé kumaha kahayangna. Da lamun enya ogé rék enya-enya, piraku henteu betus.”

“Saupamina ieu mah nya, Pa. Saupamina leres calon Si Yani téh éta, Bapa satuju atanapi henteu?”

“Nya ari geus jodona mah piraku teu satuju. Bapa mah moal magak kahayang anak. Asal bener. Jeung deuih, katémbongna mah bageus budakna téh.”

Jep baé. Masing-masing ngumbar lamunanana. Di ruang tamu sakapeung kadéngé nu tingkecewis, sakapeung kadéngé atra obrolanana, sakapeung simpé. Anéh, bet aya rasa nu anéh dina dada manéhna mun pareng simpé téh. Rasa anu bijil tina surti sarta dipapantes ku pikiranana sorangan. Boa-boa, boa-boa ….

“Oho-oho!” teu karasa manéhna babatukan.

“Aya korék api, Yan?” teu kungsi lila kadéngé ti ruang tamu Wawan nanyakeun korék api.

“Aya, ké nya urang bantun heula,” kadéngé anakna némbalan. Gesruk-gesruk, sora sendal semu digusur. Leumpang ka paebah bupét, kadéngé mukaan lacina. Matuh da di dinya tempat korék api jeung sabangsana téh. Srek laci ditutupkeun deui kadéngéna téh. Cetrék nyetél televisi. Teu lila. Dipareuman deui wé.

“Acara naon, Yan?”

“Pilem cerita ahir pekan. Badé nongton?”

“Pilem naon?”

“Duka, da pilem Indonésia.”

“Ah, paling-paling ogé pilem tos burem, atanapi pilem petuah petatah-petitih. Ari di RCTI naon?”

Cetrék disetél deui.

“Iklan.”

“Moal, ah.”

Cetrék dipareuman deui.

Nu di kamar ngarénghap. Sugan téh lalajo televisi. Paling copél aya alesan pikeun manéhna kaluar deui ti kamarna. Pokona mah ulah nepi ka simpé, bari nyaho aya dua mahluk lalawanan, anakna jeung sémah lalaki, nyaring paduduaan. Enya, kahayang manéhna. Kahayang an béda jeung kahayang anakna kadua sémah lalaki, tangtuna gé. Tétéla lain ngan saukur babaturan anakna éta sémah téh. Pirasatna henteu nyalahan, sarta beuki yakin sanggeus ngadéngé caritaan pamajikanana. Rét ka pamajikanana, nyileuk kénéh. Sarua kitu rarasaanana jeung aing?

Gesruk-gesruk sora sandal semu digusur ka ruang tamu.

“Kanggo naon maké nyandak lilin sagala?” kadéngé Wawan nanya. Heueuh, da dina laci éta téh sagala aya. Aya korék api, aya lilin, aya sénter, aya gunting. Enya, keur naon atuh anakna make mawa lilin sagala?”

“Nya kanggo diseungeut, piraku badé dianggo susuguh mah,” témbal anakna. Wawan seuri. Tuluy kadéngé tingkecewis. Najan ceulina teu sirikna dirancung-rancung ogé, teu kadéngé écés naon anu diomongkeunana téh. Anu jelas, ditungtungan ku sareuri.

Cekés, kadéngé korék api dicekéskeun. Kaciptana téh dipaké nyeungeut roko. Tapi manéhna ngarénjag basa lampu di ruang tengah pareum. Dituturkeun ku pareumna lampu di ruang tengah. Teu lila, tina liang angina kamarna nyulusup cahaa lilin. Diganti ku lilin geuning.

“Raos nya Kang, mani asa daméy,” kadéngé sora anakna.

“Romantis.”

“Muhun.”

“Éta rupina mah anu matak parasufi sok ngajantenkeun lilin jadi symbol dirina ogé.”

“Kumaha kitu, Kang?”

“Mangga wé aos dina sajak-sajakna. Lilin téh sakapeung sok dianggo simbol dirina anu nyaangan batur ku cahaya cinta, bari teu maliré kana dirina anu jadi korban éta cahaya. Sakapeung jadi symbol cahaya anu dijugjug. Ari dirina diibaratkeun rametuk, anu hayang ngahontal éta cahaya. Ana kahontal, rametuk kabeuleum.

“Lilin, rametuk, sareng anggur sering kapendak dina sajak-sajak sufi mah. Nyeuseup cinta disamikeun sareng nyeuseup anggur nu matak mabok. Tapi di dinya cenah éndahna cinta téh. Tangtos wé sanés cinta asmara sapertos urang. Tapi cinta anu paling hakiki. Cinta ka nu pangpantesna dipikacinta, cinta ka Sang Maha Sagalana. Da cenah mahluk mah taya daya upaya, upami teu tanpa cinta Anjeunna.”

“Jero ogé nya, Kang, palasipah lilin téh.”

“Ah, sagala rupa ogé upami dijero-jerokeun mah, tangtos jero. Didéétkeun atuh déét. Gumantung ka nu ngajerokeun sareng ngadéétkeunana wé. Sapertos ….”

“Sapertos naon?”

Manéhna anu milu ngadéngékeun caritaan Wawan ngeunaan lilin ogé ngarep-ngarep jawaban panalék anakna. Tapi lain jawaban Wawan anu kadéngé téh. Kalah nyikikikna seuri anakna. Jawabanana diharéwoskeun meureun mana teu kadéngé ku manéhna ogé.

“Ih, sebel! Kitu baé Kang Wawan mah!” kadéngé sora anakna.

Manéhna panasaran, sapertos naon Yani anu sebel téh? Sapertos naon anu kitu baé téh?

“Janten engké mah mending jero, supados kakobét palasipahna,” kadéngé sora Wawan. Anakna seuri deui.

Naon anu kedah jero téh? Na ari saméméhna déét kitu, make nyebut engké mah sagala? Haténa make dibarung ratug sagala marengan pikiranana anu norowéco téh.

Beuki lila anu ngalobrol téh beuki lalaunan. Beuki lila, sareurina ogé siga nu dipengkek. Beuki lila remen paselang jeung simpé. Beuki lila, simpé anu leuwih lila téh. Beuki lila, nu di jero kamar nénjokeun cahaya lilin kakalicesan. Panonna neuteup kana lalangit kamarna. Rét ka pamajikanana, katémbong gulinggasahanana.

“Jam sabaraha ieu téh?” manéhna ngaharéwos ka pamajikanana.

Pamajikanana cengkat, nyidik-nyidik béker.

“Satengah satu.”

“Geus peuting,” duka kadéngéeun duka henteu ngomongna kitu ku pamajikanana téh.

Teu lila, ujug-ujug pes baé cahaya lilin téh pareum.

“Bapana!” ceuk pamajikanana bari neuteup lewang. Angenna beuki motah tutunggulan.

“Enya, isukan mah urang talék,” témbal manéhna halon. Teu karasa manéhna déhém.

(Dicutat tina Manglé No. 1365, 27 Agustus 1992)

KATALIMBENG ANGEN-ANGEN

Tintin anjeucleu hareupeun kaca toalét. Sakali deui leungeunna ngarongkong kana tempat kosmétik, nyokot lipensetip Mustika Ratu nomer 6. Terus dipulaskeun kana biwirna, lalaunan. Dipelong, ditéléng. Runya-renyu, biwirna diengabkeun saeutik, dilétak ipis ku létahna. Dipelong deui, ditéléng deui. Piraku sugan salakina teu uruy. Apan baheula mah resepeun pisan kana ieu biwir mun geus dilipensetipan modél kieu téh. Boh keur mangsa hahadéan, boh mangsa anyar kawin. Sok terus dicoo, diusapan, jeung sajabana-jeung sajabana.

Kadéngé ti luar Si Nénéng ceurik.

“Ésiiih, ku naon éta Si Nénéng?”

“Hoyongeun balon, Ibu!” témbal Ésih ti tepas.

“Meuli atuh! Yeuh, duitna!”

Ésih nyampeurkeun, muka panto kamar dununganana, terus ngajanteng di lawang bari ngais Si Nénéng nu inghak-inghakan. Tintin nyampeurkeun. Mikeun deuit limaratus pérak. Terus ngusapan sirah anakna.

“Nénéng ameng di payun, nya, sareng Bi Ésih. Ngantosan Apa, nya!”

Budak unggeuk, celengok pipina dicium.

“Ésih, bawa ulin di hareup. Tong jauh nya!”

“Mangga.”

“Keun wé méja makan mah, ku Ibu engké dibéréskeun. Geus digantitaplakna?”

“Atos.”

“Heueuh. Jung Nénéng ameng sareng Bi Ésih, mésér balon. Tong nangis nya!”

Budak unggeuk. Ésih indit bari ngais Si Nénéng. Panto kamar ditutupkeun deui ku Tintin.

Reg eureun hareupeun kaca. Tintin ngajanteng neuteup awakna nu sampulur konéng. Ngangigir, terus nukang. Kawas peragawati, geuning, nangtang tandang. Nyéh imut sorangan. Inget deui, mun geus kitu salakina sok katutuluyan. Ngaharéwos bojong, napasna karasa panas ku héabna kanyaah.

“Teraskeun ulah ieu téh?” Biasana Tintin ngajawab ku isarat raga tumarima.

Tapi éta mah baréto, basa anyaran kawin, basa méméh boga Si Nénéng. Ayeuna mah geus loba robahna. Geus aya taunna. Éta wé saprak Si Nénéng léléngkah halu, ayeuna geus opat taun jalan. Saprak salakina diangkat jadi Kepala Bagian Pemasaran di kantorna. Mun rék indit ka kantor kawas aya nu ngarurusuh. Balikna geus teu tangtu, ari datang boro-boro bisa heureuy, malah kawas nu embung pisan diajak nyarita gé. Malah kungsi salakina nyereng tina hal anu teu pira, ceuk Tintin mah. Harita téh salakina karék datang ti kantor,ngabaheuhay dina korsi di patengahan. Tintin nyampeurkeun.

“Pa, tadi Ibu Dadan ka dieu.”

“Hemh ....”

“Nawiskeun éta, mangkok poslén satengah losin, lalucu téh. Palay tujuh puluh lima rébu. Ké wé ceuk Mamah téh, upami Apana Si Nénéng tos sumping. Ditawis lima puluh, bari heureuy. Jigana Pa upami serieus mah dipasihkeun lima puluh ogé.”

“Na badé ngagaleuh nu kitu-kitu baé mani kedah ngantosan Apa heula? Pan kamari dipasihan artos ku Apa, piraku tps séép deui mah.”

“Ih, sanés kitu, Pa. Geuning saur Apa, sagala gé kedah musawarah heula upami badé nanaon téh.”

“Muhun. musawarah téh upami aya masalah ageung. Ieu mah, alah, naon masalahna atuh. Piraku gé badé ngagaleuh mangkok poslén. Der der wé atuh. Biasana ogé apan tara wawartos.”

“Pa!”

“Tos wé Mah lah. Éta mah teu langkung Mamah wé. Ulah nambih-nambih émutaneun Apa. Ku urusan kantor ogé tos riweuh Apa téh!”

Tintin teu nyarita deui. Ngan peutingna, di gigireun salakina anu tibra, Tintin mah nginghak.

Ti harita, mimiti karasana pisan ayana gunung és di antara manéhna jeung salakina téh. Gunung és anu beuki lila karasa beuki ngagédéan. Hubungan jeung salakina, karasana ku Tintin mah ngan ukur pikeun nohonan kawajiban. Teu leuwih ti kitu. Lamun seug teu katalian ku Si Nénéng mah, teuing kumaha pamustunganana.

Kawasna baé, hal éta ogé karasaeun ku salakina. Beuki dieu, beuki carang baé ayana di imahna téh. Urusa kantor kawas nu rata reureuhna. Aya éta ogé kacuriga mah ka salakina téh. Malum atuh anu mindeng anggang jeung pamajikan. Ngan disidem wé, inggis leuwih ngalegaan anggang, nohagaan bénténg gunung és.

Puncak kasabaran Tintin, basa magkukna. Salakina cukup ku nitah ka supirna ngabéjaan Tintin yén rék ka Surabaya salila dua poé. Tintin ngarasa teu dihargaan ku salakina téh, ngadu ka kolotna.

“Teu kiat abdi téh Pa ari kieu-kieu teuing mah,” ceuk Tintin satutasna ngabéjér-béaskeun pasualan imah-imahna.

“Sing sabar wé atuh, Tin.”

“Ari sabar mah, kirang kumaha sabar atuh abdi téh. Raraosan mah tos séép kasabaran téh,” ceuk Tintin. Témbong panonna ngalimba nahan piceurikeun, pokna deui dareuda, “Upami teu émut ka Si Nénéng mah ....”

“Geus wé atuh ari kitu mah, ménta enggeusan. Ménta talak! Ti batan jadi pikiran, der deuih engké jadi panyakit batin, matak TBC. Da manéh téh masih kénéh ngora ieuh. Leupas ti Si Agus gé moal teu padanyanggap! Keun Si Nénéng mah, Ema ogé sanggup ngurusanan mah!” ceuk indungna milu mangnyerikeun.

“Éta, éta, éta .... Ari nyarita téh sok padu, jiga lain kolot baé Ema mah,” ceuk bapana. “Lain kadua milu ngabébérés, ieu mah kalah nitah ancur. Keun wé, da biasana anu rumah tangga mah, moal salawasna tengtrem ayem atuh, sok aya pacogréganana, aya teu bérésna. Cenah paséa téh kembangna rumah tangga. Tah Ema, urang téh kolot, kudu milu néangan jalan pikeun ngoméanana. Soal pipisahan mah perkara gampang, ngan na geus kapikir pibalukareunana?”

“Sebel tuda. Mun Ema mah boga salaki kitu, wuahhh ...!” ceuk indungna.

“Hawatos ka Si Nénéng abdi mah.”

“Enya bener, karunya ka Si Nénéng. Mikir téh ulah ngan saayeunaeun wungkul, tapi kudu dipikir pikahareupeunana. Geuning loba contona, loba kacaritakeunana; budak nakal lantaran pakucrut indung-bapana. Saha nu salah? Nya kolot-kolotna kénéh! Tah, sabisa-bisa mah singkahan hal-hal sarupa kitu téh.”

“Muhun, pok-pok atuh carioskeun kumaha carana, ulah seueur pidato, ulah disamikeun sareng di sakola!”

“Tah, baku ari geus mamawa kana pagawéan téh indung manéh mah, Tintin. Ké, salsé wé da nu boga urusanana ogé Si Tintin, lain Emana.”

“Muhun Si Tintin. Tapi pan Ema téh indungna Si Tintin, dihenteu-henteu ogé mun Si Tintin meunang katugenah, Ema ogé milu ngarasakeun!” indungna nyereng.

“Geus, geus, atuh moal aya tungtungna ari dikagokan baé mah!”

“Sebel tuda!”

“Geus, da Bapa gé sarua milu ngarasakeun kana katugenah nu jadi anak téh. Rék mémérés nu teu bérés, kalah ngajak teu bérés tuda Ema mah. Geus lah. Ayeuna Bapa rék nanya ka Tintin, suka kénéh ka Jang Agus téh ta henteu?”

Tintin unggeuk.

“Hawatos ka Si Nénéng abdi téh.”

“Heueuh, keun ari sual alesanana mah, Pokona mah Tintin masih kénéh gedé kasuka rumah tangga téh nya? Ayeuna mah kieu wé, méméh ngaléngkah ka nu leuwih jauh téh, dimimitian ku ngoréksi diri heula, introspéksi. Boa pang salaki urang kitu peta téh, teu betah di imah, lantaran urang ngawulaanana kurang utama.”

“Duka atuh, da raraosan mah asa tos cekap kumawula ka salaki téh.”

“Ah, lalakina wé éta mah!”

“Geus, geus ... (bapana molototan indungna). Cukup téh ceuk rarasan urang, Tin, boa ceuk itu mah masih kénéh kurang. Bisa jadi deuih lantaran aya salah paham, urangna teu bruk-brak. Nu matak perluna bruk-brak, terbuka jeung nu saimah téh di dinya, pikeun nyingkahan salah paham. Ayeuna mah kieu wé, isukan Tintin balik. Enya ka imah. Isukan lin Jang Agus téh pidatangeunana? Heueuh. Tah, salaki dating téh sampakkeun budi parangi anu hadé, paroman anu marahmay hégar. Dangdan anu pantes. Sayagikeun kaperluanana, boh keur beberesihna, boh bisi capé atawa lapar, sadiakeun keur daharna,” ceuk bapana.

Saterusna loba-loba deui papatahna téh. Kaharti, ku Tintin dicatet dina ati sanubarina. Boa enya sangkaan bapana téh, salakina ngarasa kurang dikawulaan ku manéhna. Sanajan indungna mah kawas anu teu satuju kana padika ti bapana téh, tapi ayeuna éta papatah téh rék dilaksanakeun. Geus teu sabar malah, geus hayang buru-buru nyaho hasilna.

Di luar kadéngé Si Nénéng ceuceuleukeuteukan, diélég Si Ésih. Nyahoeun kitu indungna rék nyanghareupan pagawéan rumpil? Rék nugar cadas hahalang, ngaleyurkeun gunung és? Nénéng du’akeun Mamah, Tintin ngagerentes.

Sakali deui Tintin neuteup awakna méméh muka lomari rék néangan baju téh. Baju nu mana nya? Ieu kitu nu panganyarna? Warna ungu ngora, warna anu keur “in” taun ieu. Lahak teuing tapi, jeung nyitak teuing deuih. Ulah, ah, ulah ieu, kurang sreg. Bari milih-milih baju, pikiran Tintin mah nyusurup sorangan. Nu itu teu pantes, nu ieu bakal kurang kéwes. Ceg téh kana baju pulas paul, warna cinta cenah. Baju hadiah ti salakina basa poéan diangkat jadi Kepala Bagian Pemasaran. Weuteuh kénéh da carang dipaké. Potonganana basajan. Rap wé. Mahi kénéh geuning, teu loba robahna horéng awak téh, gerentes Tintin. Ngaca deui. Resepeun Kang Agus mah kana baju ieu téh.

Gerung téh aya mobil asup kapakarangan. Tintin apal kana sorana, sora mobil salakina. Geuning geus balik wayah kieu? Nempo béker karék pukul sapuluh saparapat. Biasana mah apan tara kurang ti jam dua. Najan ts ti mana-mana ogé, tara langsung ka imah, sok ka kantorna heula. Ieu mah kawas nu langsung.

Gerung-gerung, rep sora mesina dipaéhan. Kadéngé ti kamar sora panto mobil dibuka, jebréd ditutupkeun deui.

Tintin ngintip tina jandéla kamarna. Salakina nyampeurkeun Si Nénéng, terus dipangku. Budak téh seuri, cacarita duka naon, terus nangkeup pageuh kana beuheung bapana. Tintin gura-giru kaluar ti kamarna, maksudna rék mukakeun panto, mapag salaki. Teu kaburu. Salakina geus asup, terus ka patengahan, gék diuk dina korsi. Si Nénéng dina lahunanana.

“Geuning tos mulih deui, Pa?”

“Capé lah,” ukur kitu témbal salakina téh.

“Teu ka kantor heula?”

“Atos,” témbal salakina deui pondok bari ngalonjorkeun sukuna, diuk ngabaheuhay. Éta sapatuna, panglaankeun kitu? Ah, éra. Teu biasa. Padahal apan kitu kuduna mah ceuk Bapa téh. Tintin mandeg mayong, anu prak téh kalah pok ngomong.

“Nénéng, éta teu kénging kitu (nénjo budak ajet-ajetan dina lahunan salakina)! Yap, ka dieu ka Mamah, Apa mah capé kénéh!”

“Emung,” ceuk Si Nénéng gideug.

“His, awon! A, a, a ... alim kituh!”

“Aim.”

“Yu, ka Mamah. Urang mésér balon deui, yu!” Mimitina mah budak téh mugen, tapi k uterus diolo mah teu burung daékeun. Ku Tintin dibawa ka tepas, dibikeun ka Si Ésih. Hayang tenang cenah, hayang bruk-brak, haying sagala rupa taya nu ngaganggu. Teu lila geus asup deui, gék diuk gigireun salakina nu keur ngalaan sapatu.

Kumaha nya, pikirna bingung, tanya baé kitu. Apa badé tuang heula atanapi badé ka ranjang heula?

“Pa, em ... badé tuang?” ceuk Tintin, ukur sakitu nu kedal mah.

Salakina unggeuk.

“Ké nya, manawi téh tuda moal mulih énjing kénéh.”

“Pami Apa teu wangsul énjing kénéh, bagé naon kitu?”

“Ah, henteu. Mung teu acan bébérés wé, teu acan sasayogian kanggo tuang Apa. Tap ké sakedap, urang haneutkeun heula sopna,” ceuk Tintin. Jung cengkat terus ka dapur. Dituturkeun ku teuteup seukeut salakina.

Tintin bébérés, di dapur, di ruang makan. Haténa hahariringan. Réngsé sasadiaan, nyampeurkeun deui ka salakina.

“Mangga, Pa!” ceuk Tintin bari imut ngirut. Salakina nu keur uleng ngalamun, kagebah. Jung cengkat, sup ka ruang makan. Gék Tintin diuk gigireun salakina, mangnyiukkeun sangu. Salakina angger ngabetem. Kalékéd pisan rék dahar téh, kawas nu hayang teu hayang.

“Ku naon sih, Pa? Teu raraos?” Tintin nanya.

Salakina ngabigeu.

“Atanapi aya masalah?”

“Masalah naon, Pa? Kantor?” ceuk Tintin deui, giak. Aya kaatoh, aya harepan. Salakina geus rék daék deui silitembrakkeun rupa-rupa masalah.

“Sanés. Masalah urang, masalah Mamah sareng Apa,” ceuk salakina bari leuwih ngadeukeutkeun mangkok sop.

Tintin ngagebeg ngadéngé jawaban salakina kitu téh. Tanda Tanya minuhan uteukna, kawas aya masalah gedé baé. Masalah naon atuh? Timbul kapanasaran, ku dariana salakina. Daria kacida. Pirasatna mere tangara teu hadé.

“Ayeuna Apa badé naros ka Mamah, kedah diwaler anu saleres-leresna. Anu jujur.”

“Mangga.”

“Emh ... saleresna Mamah téh badé ka mana atuh?”

“Moal ka mamana.”

“Nu leres?”

“Muhun,” témbal Tintin. Ceg kana cukil, nyiuk sangu keur manéhna. Rék dahar maturan salakina. “Sok-sok atuh tuang téh, bilih kabujeng tiis!”

“Hemh, terus terang wé Mah! Saur Apa mah da asa langkung saé upami Mamah terus terang, blak-blakan, terbuka. Ambéh jelas masalahna. Ambéh jelas deuih milari jalan kaluarna, puguh!”

“Muhun, anu kedah dijelaskeun téh naon? Raraosan mah asa teu aya anu dibuni-buni. Teu gaduh rusiah. Teu ngalalartos Mamah mah!” ceuk Tintin neuteup salakina. Prok paadu teuteup, teu kapanggih aya geugeut. Tintin tungkul deui.

Teu cacarita sajongjonan. Aranteng dalahar kawas nu teu narapsu. Teu lila salakina ngomong deui, antaré tapi sorana ngageter.

“Apa gé terang Mamah téh sering kasepian, sering dikakantunkeun ku Apa. Tapi Mamah kedah sadar, Apa ngantun-ngantunkeun téh sibuk ku padamelan. Sadayana ogé pikeun makayakeun nu jadi anak pamajikan, Mah. Kanggo Mamah! Kanggo Si Nénéng!”

“Muhun, Mamah ogé terang ....”

“Tapi geuning Mamah mah jiga anu teu ngahargaan kana usaha Apa téh, nyapirakeun!”

“Nyapirakeun kumaha ari Apa? Ah, beuki teu ngalalartos wé Mamah mah!” ceuk Tintin. Daharna teu diteruskeun deui.

“Mamah tos ngabohong ka Apa! Saleresna Mamah téh ayeuna badé angkat ti bumi. Buktosna? Teu sakara-kara Mamah dangdos, ngageulis, ngaluis, upami Mamah teu badé angkat-angkatan. Sanés nyapirakeun ari kitu? Sareng deui Mah, upami leres mah tujuanana saé, ku Mamah téh teu kedah dibuni-buni. Kitu wé nya upami teu aya Apa téh? Paingan asa bararénten ahir-ahir ieu mah. Paingan tadi Mamah jiga anu nganaha-naha ka Apa pédah wangsul énjing kénéh!”

“Pa!”

“Sebatkeun, Mah, aya jangji sareng saha Mamah téh? Gaduh acara sareng saha? Pok nyarios!” ceuk salakina. Cul wé kana dahar mah.

“Janten, janten Apa téh, Apa téh ... nyangka abdi salingkuh ti salaki? Nyolowédor? Muhun, Pa?” ceuk Tintin satengah cengkat. Haténa panas disangka teu uni ku salakina, panonna panas nahan piceurikeun.

“Seueur contona! Istri nu sering dikantun ku carogéna, kasepian, teras mencari pelarian ka pameget sanés!”

“Teu Mamah mah! Teu rumaos!” ceuk Tintin nahan émosi. Gauk wé ceurik nalungkup kana méja makan.

Salakina cicing, ngabigeu, ngégél biwir sorangan.

Jung cengkat, deregdeg Tintin lumpat bari nungkup beungeutna ku dua leungeun. Sup ka kamarna, meubeutkeun manéh kana kasur. Ceurik kanyenyerian nyaluuh kana bantal.

Salakina angger cicing, ngajentul di ruang makan.

(Katumbiri Jilid 3, 1986)

MAMAH NGIMPI MEKPREK BEURIT

“Tadi wengi mah ngimpi téh aya ku anéh,” ceuk pamajikan kuring.

Kuring angger diuk, teu riuk-riuk. Puguh manéhna nu anéh mah. Nyaho salaki kakara datang, kakara ucul-ucul, késang gé can tuus-tuus acan, disampakkeun carita ngimpi anéh. Boro-boro hayang mairan, anu jelas mah hayang reureuh wé. Hayang ngararasakeun kacapé, balas leumpang nanjak-mudun aya kana tilu kilona. Aya éta ogé ari ojég mah, tapi Pa Bupati palay angkat nyacat étang-étang olahraga saurna téh. Kapaksa wé atuh bawahanana ogé, komo pejabat ésélon tilu cara kuring mah, kedah ngiringan kana kapalayna.

Puguh wé pikeun kuring mah boro-boro olahraga, anu jelas awak asa pasiksak. Urut mangkukna ogé masih kénéh karasa cangkeulna. Sarua deuih, badarat mapay jalan satapak ngahadiran acara di lembur anu sarua singkurna. Ngan mangkukna mah ngiringkeun Pa Wakil Bupati.

Boh Bupati boh Wabup, duanana gé atasan kuring. Ahir-ahir ieu, duanana mindeng ngayakeun acara di pilemburan. Dadakuna mah sakalian tepung lawung jeung masarakat nu aya di pasisian. “Da éta ogé masarakat urang kénéh,” saur Pa Bupati. Tapi dina enas-enasna mah, kabéh ogé padamaphum, duanana rék nyalonkeun Bupati dina Pilkada nu kari sababaraha bulan deui. Pa Bupati palay jadi bupati deui, Pa Wabup palay undak jabatan jadi bupati.

Anu serba salah, pajabat anu aya di sahandapeunana saperti kuring. Ka ditu kumaha, ka dieu kumaha. Milu ka ditu, teu milu ka dieu, bisi majarkeun “ada keberpihakan”. Kitu ogé lamun acarana henteu mareng. Lamun mareng mah saleuheung kénéh, bisa milih acara anu raket patalina jeung dinas tempat kuring digawé. Tapi minggu ieu mah, dikersakeunana téh acarana euweuh nu mareng. Atuh kapaksa kudu milu ka duanana. Matak awak asa pasiksak téh lain bebenjon ieu mah.

Ari anu ngaranna bawahan, lain soal satuju jeung teu satuju, ngan kawasna kabéh ogé sarua, sieun aya buntutna. Teu werat nanggung konsékuénsi politisna, anu bisa jadi baris mangaruhan kana karier ka hareupna. Salaku pajabat karier, kuring ogé hayang atuh naék pangkat mah. Paling copel bisa ngeusian jabatan “yang menjanjikan”. Apan ayeuna mah, sabada aya otonomi daérah, nasib pajabat di daérah téh leuwih gumantung ka kapala daérah. Éta masalahna téh.

Pamajikan ogé kababawa riweuh deuih. Da Ibu Bupati sareng Ibu Wabup sami-sami sering ngayakeun rupi-rupi acara. Tadi baé, pamajikan mah milu dua acara sakaligus. Isuk-isuk milu kagiatan PKK sareng Ibu Bupati, soréna ngiringkeun Ibu Wabup muka acara turnamen poli putri antarkacamatan.

“Mamah téh tadi wengi ngimpi mékprék beurit. Aya naon nya, Pah?” ceuk pamajikan bari diuk gigireun.

“Ah, ngimpi-ngimpi baé Mamah mah jadi masalah. Riwan éta mah! Ari ngimpi téh kembangna saré, anu muncul tina alam bawah sadar,” ceuk kuring tamba bau sungut, ngutip pamadegan psikoanalis Sigmund Freud.

“Éh, Papah mah… Tong dianggap serieus, nya, ieu mah nyarioskeun. Kapungkur waktos Si Enong badé nikah, Mamah téh ngimpi neunggeul oray. Teu kantos lami, apan Si Enong nikah. Da saurna, upami ngimpi neunggeul oray mah badé nikah atanapi badé nikahkeun. Ieu mah ngimpi mékprék beurit, dipékprék ku batu nepi ka paéh si beuritna téh. Anu jadi émutan Mamah téh, ari beurit perlambang naon, nya?” ceuk pamajikan, norostos. Si Enong téh anak kuring nu cikal, lanceukna Si Enéng. Da ngan dua-duana kuring mah boga anak téh, duanana awéwé.

“Ah, Mamah mah kawas Si Alung baé percaya kana sioh. Anu jelas, beurit mah sato nu sok kokorowot! Apan dokumén Papah ogé di kamar tukang, béak dikorowotan beurit!” ceuk kuring.

Pamajikan ngahuleng, kawas-kawas anu mikiran omongan kuring. Ari nepi ka kitu mah, teu téga kuring ogé.

“Apan ceuk Mamah gé tong dianggap serieus. Boa saméméhna keur mikiran beurit. Atawa anu siga beurit!” ceuk kuring ngajak heureuy.

“Ah, Papah mah kitu baé. Puguh Mamah téh ti siang kénéh teu ngarareunah haté, inget baé ka Si Enéng!”

Teg téh aya nu nyentug kana haté.

“Apan Si Enéng mah biasana sok ngiring kana kagiatan ibu-ibu!”

“Leres, énjing-énjing mah aya di Gedong PKK. Tapi teu lami, da saurna téh badé kana acara Pa Bupati.”

“Na, da euweuh di ditu mah. Kepala dinasna ogé euweuh deuih, diwakilan ku kabagna duaan. Cenah keur aya tugas ka Bandung.”

Moal milu ka Bandung mah, kitu? Éta anu kapikir ku kuring téh, tapi henteu dipokkeun ka pamajikan mah. Sabab bisa jadi pamajikan ogé boga pikiran kitu. Katurug-turug geus méh pukul dalapan can balik kénéh baé.

“Telepon atuh kana HP-na atawa di-SMS,” ceuk kuring.

“Atos sababaraha kali, tapi mailbox baé.”

Si Enéng téh kakara sataun tamat ti paguron luhur di Bandung. Ti batan ngaligeuh bari juta-jeté, ku kuring diasupkeun jadi pagawé honorér di pemda. Pikiran téh, lamun geus aya di jero mah kari ngadagoan wanci nu mustari pikeun dibebeskeun jadi pagawé negri. Soal sulap-selip jeung waragadna mah bisa diatur, lantaran ayeuna téa apan euweuh nu haratis. Can sataun digawé, cenah geus kapaké ku atasanana. Malah sok katémbong babarengan jeung kapala dinasna sagala. Aya reueus pacampur jeung paur. Kapaur kolot nu boga anak awéwé geus sawawa.

Kapala dinasna, Pas, umurna mah sahandapeun kuring. Malah jadi pagawé negrina ogé teu leuwih lila ti kuring. Tapi karierna gancang nérékél ngaluncatan paraseniorna. Pangpangna mah baréto, jaman Orde Baru, kaasup bisa ngadeukeutan Bupati alam harita. Bisa mupujuhkeun karesepna, anu sabenerna mah kurang pantes. Nepi ka aya béjana sosobatan jeung pénisilin sagala apan. Ceuk béja, kabiasan jaman orbana téh terus manjang nepi ka jaman otda kiwari. Ari ayeuna mindeng kapanggih babarengan jeung Si Enéng. Si Enéng, anak kuring nu bungsu, sarjana anyar. Soal rupa, paling copel di lingkungan pagawéanana mah hésé tandingna. Enya, geulis Si Enéng téh, malah leuwih geulis ti Si Enong. Ayeuna teuing keur jeung saha jeung di mana deuih?

Teu mustahil mun Si Enéng kapincut ku Pas téh. Ganteng, gagah, jeung pinter deuih. Pinter sagala rupana. Gelarna ogé ngantay ti hareup ti tukang. Gelar akademis asli ieu mah. Lain hadiah komo aspal, saperti kalolobaanana pejabat di urang. Geus puguh ari pakayana mah, da méh salilana aya di dinas anu lain baseuh deui, tapi cikruh. Malah manéhna téh disebut-sebut salasaurang pejabat ésélon dua anu diincer ku sababaraha calon bupati pikeun jadi wakil bupatina. Ngan cenah Pas can méré putusan ka sasaha ogé, sabab manéhna leuwih ngincer jabatan sékda, kalungguhan puncak pikeun pejabat karier.

Boa-boa enya ayeuna téh keur babarengan jeung Si Enéng. Beu, teu mikeun haté téh. Sanajan indungna, enya pamajikan kuring, kungsi nyarita yén Pas geus aya jangji rék ngusahakeun Si Enéng jadi pagawé negri. Tapi ari nepi ka kitu mah, asa mahal teuing waragadna. Boa-boa éta kitu anu dilambangkeun ku beurit téh? Beu….

“Kumaha atuh, Pah? Taroskeun atuh ka réréncanganana!” ceuk pamajikan.

“Ku Mamah wé atuh! Papah mah jam salapan téh aya pertemuan di Pondok Ungu. Ngaréngsékeun perkara potongan bantuan ka désa-désa téa. Atasan nu ngabalana, angger wé bawahan anu kudu sasapuna mah!” ceuk kuring, meupeus keuyang.

Atuda enya, salah tah anu nyieun babasan “euweuh bawahan anu goblog, aya ogé pamingpin anu teu becus” téh. Buktina mah, lamun pamingpin nyieun kasalahan, angger wé bawahan anu kudu daék katempuhan buntut maungna mah! Da euweuh atuh pamingpin anu daék disalahkeun mah, iwal lamun sacara politis leuwih nguntungkeun mun ngaku kasalahan. Mangkaning sasapu kalasahan pamingpin jaman réformasi téa, teu cukup ku catur, da kudu jeung bukurna nepi ka puluhan juta. Sabab anu kudu disumpelna ogé leuwih loba tur “merata”.

Mun kitu, saha atuh anu dilambangkeun beurit téh?

“Kumaha atuh, Pah?” ceuk pamajikan deui.

“Dagoan wé nepi ka Papah balik ti Pondok Ungu. Lamun can datang baé, ku Papah ditéangan, sakalian urang pékprék jeung beuritna! Ngan lamun datang ayeuna-ayeuna, talék ku Mamah anu bener! Ulah ngérakeun Papah kituh!”

Pamajikan katénjo cumalimba. Bisa jadi kahariwangna leuwih gedé ti kahariwang kuring.

Situ Wanayasa, Agustus 2005

(Juara I Saembara Ngarang Carpon Kujang taun 2005)

APAN ABDI MAH LOU HAN

Nén diuk gigireun. Awakna rada ngadayagdag nyarandé kana awak kuring. Teuteupna anteng kana akuarium. Nuturkeun panénjo kuring kawasna mah. Ari kuring, teuing kumaha, peuting ieu bet ngarasa betah neuteup akuarium téh. Teuing neuteup laukna, teuing neuteup caina, teuing berekbekna, teuing neuteup latar gambar karang tukangeunana. Akuarium anu biasana diapilainkeun. Padahal eusina lauk lou han. Lauk mahal, cenah.

“Ieu mah lauk mahal, Bapa. Tuh, tingali motifna ogé kawas aksara Arab!” ceuk Si Alan anu méréna. Soal Si Alan barangbéré ka kuring, éta mah bagian tina bisnis manéhna, supplier barang-barang bangunan. Ari kuring, lah, teu kudu dicaritakeun deui soal kalungguhan mah. Anu jelas, kuring milu nangtukeun rékanan pikeun pangwangunan hiji proyék di ieu kota mah. Tangtuna gé proyék pamaréntah, apan kuring téh kaasup kolem pejabat ésélon dua.

Anu jadi pikiran ayeuna téh, naha Si Alan kamari bet méré akuarium? Jeung nyaho deuih, dikirimkeunana téh lain ka imah “nu itu”, tapi ka dieu, ka imah “nu ieu”. Imah kuring anu mimindengna dieusian ku Nén.

Laukna, lauk lou han. Huluna nongnong, awakna semu beureum. Disidik-sidik bet enya motif dina awakna siga aksara Arab. Aya nu siga alif, aya nu siga elam. Ngan tungtungna, teuing ha, teuing emim, teuing hamzah.

“Lauk anu kieu téh Bapa, ku batur mah ditéangan. Hargana ogé mahal,” ceuk Si Alan deui.

“Naon anu matak mahalna téh, Lan?”

“Motifna, Bapa. Ku batur gé geus ditawar lima juta, ngan ku sayah teu dibikeun. Sayah téh inget ka Bapa. Resep teu resep ku Bapa kudu ditarima.”

Teu hadé nampik pangasih. Najan harita mah, ceuk ingetan téh, naon bédana lauk lou han jeung lauk séjénna? Nu ieu mah istiméwa, cenah, lantaran motifna kawas aksara Arab. Tapi tetep kuring teu ngarti ari hargana nepi ka ngajuta mah. Meureun aksara Arabna anu matak mahal téh.

Lamun téa mah peuting ieu kuring anteng neuteup akuarium, neuteup lou han, leuwih keuna mun disebut “tibatan neuteup nu lain-lain”. Kaasup Nén anu nyarandé kana awak kuring. Padahal Nén ukur diharudum ku simbut. Padahal can dua jam kuring pisan anu ngalantarankeun Nén ukur kitu papakéanana téh. Tadi mah komo, teu disimbutan-simbutan acan. Padahal tadi mah panénjo kuring teu daék ingkah tina sagala rupa nu aya di Nén.

“Urang téh badé kikieuan baé, nya?” ceuk Nén tadi di kamar, bari ngusapan dada kuring anu ngedeng gigireunana bari lungsé.

Lamun téa mah kungsi ditonjok hulu angen ku Mike Tyson, ieu mah karasana leuwih ti kitu. Keur mah eukeur éta hal téh keur jadi pikiran kuring salila sababaraha poé. Ngan sok buru-buru disalénggorkeun. Anéhna téh teu bisa leungit ku nu lain-lain, iwal ti leuwih pogot pagaléntor asih jeung Nén. Ari tadi, bijil pisan tina biwir Nén bari neuteup leleb kana mamaras mata, tembus kana haté. Kuring ukur bisa ngahuleng bari teuteup anteng kana lalangit. Teu wasa paadu teuteup jeung Nén.

“Pa!”

“Kulan, Cay!” kuring maksakeun heureuy, saperti biasa sok nyabasakeun “cayang” ka manéhna.

“Ku naon?”

“Ah, henteu. Ieu mah nuju ngumpul-ngumpul tanaga, bilih kedah …”

“Kedah naon? Kedah naon?” ceuk Nén bari nyiwit kana cangkéng.

Kuring ngagurinjal. Teu kudu aya alesan séjén pikeun hudang, ngarawél tutup awak sarawél-rawélna. Kaluar ti kamar. Nyician cai tina dispénser. Ngahirupkeun tipi. Diuk dina korsi. Tapi ahirna teuteup anteng kana akuarium, kana lou han, kana caina, kana berekbekna, kana hiasan karang tukangeunana. Nén nuturkeun.

Beuki lila, Nén beuki ngadayagdag ngabeungbeuratan awak kuring.

“Abdi mah alim sapertos lou han,” pokna.

“Naha?”

“Sanaos awis pangaosna, sanaos dipupujuhkeun sagala rupina, tapi dikungkung dina kaca,” cenah.

“Saur saha dikungkung? Apan Cayang mah tiasa bébas. Badé didamel mangga, badé neraskeun deui sakola, mangga. Badé aktif di organisasi ogé teu aya nu ngahulag,” ceuk kuring.

Nén téh lulusan paguron luhur, aktivis, malah kiwari geus digawé di salasahiji pausahaan Si Alan, beunang ngasupkeun kuring. Kuring banget panuju waktu manéhna aya karep hayang neruskeun sakolana ka S-2 téh. Kuring yakin pisan ku manéhna mah bakal kaotakan. Atuh soal waragad, teu kudu leuleuweungan. Ceuk rarasaan, lamun teu kudu ngabiayaan sakola adi-adina mah, ku ngandelkeun gajih manéhna sorangan ogé cukup.

Nén téh panggih jeung kuring sataun ka tukang, basa kuring jadi narasumber dina diskusi ngeunaan “pembangunan berkelanjutan” di kampusna. Harita Nén jadi ketua panitiana, mindeng konsultasi jeung kuring. Antukna jadi kateterusan.

“Muhun waruga mah,” cenah.

“Sanés, Cayang mah sanés lou han. Upami dina waruga mah, lauk emas, lauk kumpay anu girinyih ku gajih. Malih ceuk Bapa mah guramé, dikumaha-kumaha ogé teu weléh pelem.”

Didago-dago Nén nyiwit, henteu, teu cara sasari mun diélég ku hal-hal anu samodél kitu.

Kalah ka pokna téh, “Waruga mah tiasa bébas, malah mun tiasa mah hoyong ngapung ngawang-ngawang ka langit nembus lapisan ozon. Tapi jiwa, Pa, teu kiateun. Jiwa abdi sapertos lou han anu katalimbeng dina akuarium.”

Kuring geus ngabadé ka mana léokna maksud omongan Nén téh. Sanajan henteu togmol, Nén miharep sangkan kuring jeung manéhna ulah sakadar “mung ukur badé kikieuan baé”. Sabenerna mah geus sababaraha kali Nén ngedalkeun maksudna téh, ngan béda-béda carana. Tapi kawasna harita mah can tepung jeung kereteg nu bijil tina ati kuring sorangan. Masih kénéh bisa disalénggorkeun, bisa dibangbalérkeun ku rupa-rupa cara, kaasup dijadikeun anggota rombongan studi banding “pembangunan berkelanjutan” ka salasahiji kota di Tatar Wétan, anu diteruskeun refreshing ka Bali.

Saenyana geus sababaraha poé ieu kuring mikiran pola hubungan kuring jeung Nén téh. Pangpangna mah ti saprak si cikal bébéja, yén manéhna geus lulus ti SMA sarta hayang neruskeun ka paguron luhur. Beu, aing téh geus kolot, umur geus méh satengah abad. Sanajan di jajaran pejabat ésélon dua di ieu kota mah, kuring téh pangorana, tapi angger baé diukur ku jatah umur mah geus kaasup kolem cueut ka hareup. Rus-ras ka ditu ka dieu.

Ras ka pamajikan, anu sok jadi bebenjon jeung batur saihwan disebut “pamajikan jaman perjoangan”. Lain, lain teu nyahoeun kana kalakuan kuring téh, da lain sakali baé, jeung lain ayeuna baé deuih. Anu matak manéhna nyieun rupa-rupa kagiatan téh, kuring gé surti, pikeun ngabangbalérkeun katugenah haténa. Utamana kagiatan-kagiatan sosial, anu dina emprona geuning milu ngalalancar kana jalan karir kuring di pamaréntahan. Ras ka anak, anu nepikeun ka ayeuna katémbong reueus pisan ka nu jadi bapana. Ras ka anak buah. Ras ka itu, ras ka ieu. Ras ka Nén.

Nén, enya Nén. Anu keur basa mindeng ka kantor mah disarebutna ku anak buah kuring téh “anak angkat bapa”. Antukna jadi bahan gogonjakan deui baé. Anak angkat, anak anu bisa diangkat, dipangku, ditangtang diténgténg dijadikeun bonténg sapasi. Nén, enya Nén. “Urang téh naha bade kikieuan baé?” ceuk Nén tadi, sarua jeung pananya nu aya dina haté kuring. Malah aya tuluyna, “Nepi ka iraha?” Tapi Nén ngungkabkeunana ku basa anu puitis, basa rasa anu sari-sari putus asa.

“Nén!”

“Kah!” témbalna. Teuteupna ceuleuyeu, tapi lain ceuleuyeu anu sasari.

“Kersa ngantosan ….”

“Dugi ka bérés Pilkada?” ceuk manéhna megat omongan. Kuring unggeuk.

“Abdi gé terang Bapa téh badé dicalonkeun janten wabup. Abdi gé terang, saur sasaha ogé kans Bapa kanggo janten wabup téh ageung pisan. Leuh, sakumaha teuing raména upami Bapa ayeuna kanyahoan sareng abdi. Tangtos janten komoditas politik. Abdi gé terang Bapa bakal langkung milih karir ti batan abdi,” omongna neregteg lir bedil otomatis Rambo.

“Sanés kitu, Nén. Nén sing percanten ka Bapa….”

“Percanten, abdi ogé percanten. Namung, apan abdi mah lou han,” ceuk Nén bari nangkeup tipepereket. Aya nu maseuhan kana dada kuring, anu ti tadi katémbong ngembeng.

Situ Wanayasa, Juli 2005
(Juara Harapan Saembara Ngarang Carpon Kujang 2005)

TELEVISI

DUR bedug. Ngong adan.

Nu imahna pipir masjid mah sok kahu¬dangkeun, turug-turug ayeuna mah geus maké spiker masjid téh. Matak éra mun sakalieun haroréam teu salat subuh berjamaah téh.

Éta spiker téh minangka wakaf ti Ama Haji Patah suwargi, kumplit jeung akina sagala anu dua belas volt, mani sadua-dua. Disetrumna piligenti, ari mayarna maké duit kas masjid. Tambah gawé keur Mang Merebot.

Nyata kagunaanana téh lain ukur keur adan baé. Bubuhan deukeut ka balé désa, nya sok dimangpaatkeun ka pamaréntah désa. Upamana baé basa rék bakti pikeun ngabatu jalan désa, pisapoéeunana méh unggal waktu Pa Wakil ngémbarkeun maké spiker masjid.

"Ulah hilap ka sakumna masarakat désa, énjing, dinten Jumaah supados ngalaksanakeun bakti. Urang sami-sami ngalereskeun jalan désa."

Atuh dina prungna bakti, éta spiker téh teu eureun-eureun disada ti mimiti nepi ka lekasanana. Uar pangajak jeung sabangsa¬na. Pa Lurah piligenti jeung Pa Wakil, maréntah ka nu keur digarawé, atawa nganuhunkeun ka nu geus ngirim lalawuh. Da kitu ilaharna, mun teu milu bakti piraku wé teu cai-cai acan mah.

“Éta gé sami kénéh bakti," ceuk Pa Lurah.

Jempé Pa Lurah jeung Pa Wakil, ana celengkeung teh sora cempréng, sora bogana Si Éméd.

"Hatur nuhun ka Mang Mansur anu tos badé ngintun leueuteunana, sareng hatur nuhun deuih ka Mang Udin nu tos ngintun rokona anu teu acan dugi ...."

Nu ngadéngé sareuri.

Nyuntik ti dituna mah, pédah Mang Mansur jeung Mang Udin teu katingali bakti. Jeung enyana deuih, teu kungsi lila tingkurunyung titahanana mawa kulub hui, kulub sampeu, jeung roko. Geus kitu mah nu teu milu bakti téh buru-buru bara¬rangkirim. Tayohna mah sieun dikana-spi¬kerkeun. Malum atuh di kampung, teu sirikna ti tungtung nepi ka tungtung téh padanyaho. .Ngan aya untungna, nu teu milu bakti téh kalolobaanana mah jalma nu kaitung mampuh.

Malah hiji poé mah tina éta spiker téh kungsi aya béwara kieu.

"Ka Bi Utih, diantos pisan ku Ibu Lurah, énggal saurna téh. Tong hilap pesenanana téa. Hatur nuhun!"

Lain sakali baé kadéngé béwara anu sipatna pribadi téh. Ditujukeun ka Mang Anu, Bi Anu, Pa Anu, Ibu Anu ... kitu téa kieu téa. Ti saha wé datangna mah, sabab keuna ku paribasa: uyah mah tara téés ka luhur.

Ku lantaran éta spiker, barudak ngaraji di masjid beuki rempeg baé. Méméh dur magrib geus dariuk pahareup-hareup, padeukeut-deukeut kana mik. Pupujian patarik-tarik, hayang kadéngé ku balaréa yén anu pangtarikna téh sora manéhna. Kakara eureun mun geus dicaram ku Mang Merebot, anu ogé guru ngajina. Breng salat, lebah amin patarik-tarik deui baé. Abong barudak.

Réngsé salat magrib barudak mah terus ngaraji, bangun saregut naker. Upama dibéré talaran susuratan, paheula-heula apal. Nu geus apal buru-buru ka hareup pikeun norolangkeun nu geus kacangkemna, sorana ngahaja ditompokeun kana mik. Moal manggih deui wé bungahna téh, sorana bisa didéngé sahenteuna ogé kadéngé ku nu di luar.

Hiji mangsa, waktu Jumaahan. Saméméh manjing waktu bedug lohor, Pa Lurah biantara.

"Assalamu ‘alaikum warohmatullahi wabarakatuh …!" Ditémbalan ku saur manukna sidang jumah, "Wa alaikum sa¬laaamm …!”

“Palawargi masarakat désa sadayana, hapunten sim kuring ngiring nyarios heula sakedap. Alhamdulillah, désa urang téh baris meunang sumbangan televisi ti pa¬maréntah. Ieu nandakeun yén pamaréntah aya perhatianana ka urang. Ku kituna sim kuring salaku kepala désa umajak ka sa¬kumna masarakat désa sangkan bener¬bener ngaronjatkeun deui pangwangunan dina sagala widang. Kamari sim kuring disaur ka kacamatan, tétéla désa urang téh geus meunang pangajén anu badé ti Pa Camat. Lian ti éta, sim kuring miharep pikeun ka payunna sakumna masarakat désa kudu ngarojong kana program, boh anu dijalankeun ku pamaréntah boh pamaréntahan désa, saupamina baé bakti, lajeng Keluarga Berencana, sareng nu sanésna. Margi éta téh engkéna pikeun kapentingan urang-urang kénéh baé. Ma¬lah sakumaha anu tos disaurkeun ku Pa Camat, ieu sumbangan televisi téh pikeun ngaronjatkeun kanyaho, atawa élmu pangaweruh urang. Tegesna mah ulah katinggaleun teuing. Demi maksudna anu utami nya éta pikeun leuwih ngaronjatkeun deui hasil pangwangunan anu baris kahontal, salian ti méré hiburan anu séhat ka masarakat désa.

“Salajengna atuh éta televisi téa baris di¬pasrahkeun ku tamu ti kabupatén, ngahaja badé ka dieu disarengan ku Pa Camat. Dupi waktosna dinten Ahad, pagéto. Ku kituna ka masarakat désa énjing mah kedah beberesih, boh di bumina masing¬masing boh di tempat-tempat umum. Utamina anu kedah barérés téh anu bumina sisi jalan, lajeng jalan désa sareng di balé désa, panginten éta mah kedah bakti. Sakali deui sim kuring nyuhunkeun perhatosanana.

“Rupina mung sakitu baé ti sim kuring. Hatur nuhun, wassalamu ‘alaikum warrah¬matullahi wabarrakatuh."

Sanggeus ngadéngé kitu, sidang jumah boga carita séwang-séwangan, sakurang¬-kurangna dina jero haténa. Ngan anu mi¬miti katangén némbongkeun kapanujuan¬ana kana caritaan Pa Lurah téh jajaran nu pangtukangna. Kawantu loba budak ngorana, jeung teuing wé ari nu pang¬tukangna sok ribut lain wayah. Biasa.

Nu baralik jumaahan mawa béja, béja pabéja-béja. Malah éta béja téh nerekab nepi ka désa-désa di sabudeureunana. Poé Minggu baris sumping tamu ti kabupatén badé masrahkeun televisi.

Demi masarakatna, bungah, reueus, jeung teuing rasa naon deui nu nyangkaruk dina dadana. Anu pasti, isukna nu bakti leuwih rempeg, leuwih soson-soson diga¬rawéna. Ngarasa capé gawéna téh geuning teu mubadir, leuwih ti kitu ngarasa aya pangajén kana basil gawéna. Boga rasa sagala lakon gawéna bakal kapaliré. Enya, ajén-inajén gumantung kaha hasil gawéna.

Teu kacatur kumaha émprona acara pa¬pasrahan televisi téa, ngan tangtuna gé kajudi ku raména. Ramé ku jelema, malah aya nu nyaruakeun jeung tujuh betas Agustusan sagala. Masarakat némbong¬keun kabungahna, nu jadi kabungah ogé pikeun nu saluhureunana.

Televisi nu jadi lantaran kabungah saré¬réa, ayeuna geus nampeu di buruan balé désa. Maké hiji tihang beusi nu jangkungna dua méter. Kotak paranti neundeunna dijieun tina beusi sapaseun televisi tujuh belas inch. Ti dituna geus dicét sing sarwa konéng.

Malum anyar, soréna jelema geus ngaliud di buruan balé désa rék lalajo te!evisi téa. Geus puguh ari nu jagjag mah, hiji aki aki nu geus rarémpo silihtungtun jeung incuna nyuay-nyuaykeun jelema réa.

"Cik, atuh Ki, tos sepuh mah calik wé di bumi." ceuk hiji pamuda.

"Ih, puguh hayang nyaho tilepsisi. Ulah wungkul ceuk béja."

"Sanés tilepsisi Abah, tilipisi," incuna ngabenerkeun.

"Aéh, enya éta."

Jelema beuki moyég, televisi can disetél kénéh baé. Manahoréng can aya akina. "Ti batan euweuh mah enggeus wé atuh ganti ku Aki Nata," ceuk Si Eméd.

"Lain kalah ka heureuy, Kéméd," Juru¬tulis nyereng, "Heug cokot anggursi ka ditu, ka Mang Merebot. Béjakeun wé ceuk Pa Lurah kituh, nginjeum heula aki nu anyar nyetrum!"

Teu réa carita Si Éméd indit, kaceletot, teu inget yén Aki Nata téh uana Jurutulis. Sarta teu kungsi lila manéhna geus datang deui bari manggul aki, dituturkeun ku Mang Merebot. Lebah lawang buruan balé désa ngarandeg heula, pok nanya ka hiji mojang.

"Rék lalajo, Nyi?"

Acan gé nyi mojang ngajawab, ana go¬rowok téh ti balé désa.

"Buru-buru atuh, Méd! Gampang nga¬heureuyan awéwé!”

Barang dilieuk, bréh Jang Aip mencrong ka manéhna barina lajag-léjég.

"Kalem wé atuh, Jang," témbal Si Éméd.

"Lain kalem-kalem, da nu ngadaragoan mah kesel."

"Enya, manasina hampang aki téh!"

"Heueuh, lamun beurat buru-buru!" Jang Aip nyentak. Si Éméd teu némbal. Ari panas mah geus tangtu, sok komo di¬sentak hareupeun awéwé. Ngagejrét, ceuk pangrasana.

Sanggeus dipasang-pasang, cetrék atuh televisi téh disetél. Nu lalajo paeuleuh-¬euleuh. Ahéng. Antukna, bakating ku anteng méh lat poho kana waktu. Mang Merebot ngilikan jam tuluy gura-giru indit ka masjid. Dur nakol bedug, terus adan. Nu lalajo kalékéd naker rék ninggalkeun buruan balé désa téh, lir nu keur gawé kagok ku hanca:

"Palawargi sadayana, ayeuna tos man¬jing kana waktosna pikeun netepan magrib." Kakara aya béwara kitu, da biasana méméh bedug gé jelema téh sok geus araya di masjid.

Mang Merebot kaleungitan ku barudak nu sok pacowong-cowong pupujian di masjid méméh salat magrib, kaleungitan ku hiji kaayaan. Malah saréngséna salat magrib gé sakedapan masjid téh geus padaninggalkeun. Tinggal Mang Merebot jeung Pa Haji Isak katilu anakna Mang Me¬rebot. Kitu gé budak mah geus élékésékéng baé, lengo deui lengo deui kana pan¬to. Mang Merebot surti.

"Jig atuh Ya, bisi hayang lalajo televisi mah."

Si Uya melong ka bapana, nganuhun¬keun, nu tadina alum téh ngadadak marah¬may. Jung cengkat.

"Ngan kadé ulah poho salat Isa."

"Mangga," témbal budak. Ka luar ti masjid teu sirikna notog-notogkeun ma-néh, hayang buru-buru lalajo televisi jeung batur-baturna.

“Barudak téh …," ukur kitu caritaan Mang Merebot. Neuteup kosong ka jauh-na.

"Biasa anyar kénéh. Engké gé lila-lila mah baroseneun," ceuk Pa Haji Isak, "Ngan taya goréngna upama Emang ngu¬sulkeun ka Pa Lurah supaya éta televisi téh dipareuman heula ti saméméh magrib nepi ka bada Isa. Lain ku nanaon, ieu mah sangkan teu ngaganggu kana ngajina baru¬dak."

"Saé, saé éta usul téh," Mang Merebot mairan bari unggut-unggutan tanda panuju, "Keun énjing mah urang carios¬keun ka Pa Lurah."

Isukna éta usul téh dilaksanakeun, kitu gé sanggeus ramé heula padungdengan. "Enggeus wé atuh televisina pindah¬keun ka hareupeun masjid," ceuk Si Éméd, tapi kaputusan Pa Lurah tetep kudu dilaksanakeun. Ngan hanjakal can gé isa-isa acan televisi téh geus disetél deui. Horéng si¬manahoréng padamelan Ibu Lurah wiréh putrana anu bungsu ngarenghik baé palay nongton televisi.

Barang kabireungeuh ku barudak nu keur ngaraji, bet jadi siga nu paranas bujur, teu daék cicing. Diukna padeukeut¬-deukeut kana panto, Mang Merebot nganaha-naha, kitu ge ukur na jero haté. Ari Pa Lurah ....

Ayeuna désa téh teu combrék teuing, komo di sabudeureun balé désa mah geus réa nu dadasar ngadon dagang. Resep puguh gé, bari susuganan aya nu mileu¬leuheungkeun.

Nyi Amah gé harita téh keur lalajo, ieu kasempetan hadé téh teu diantep ku Jang Aip, anu mémang geus aya sir ti anggalna

“Nyi, nongton?" manéhna nanya.

“Muhun,” témbal Nyi Amah bari imut. Atuh puguh wé pikeun Jang Aip mah asa dibéré haté.

“Sareng saha?"

“Ah, duaan wé." Maksudna mah duaan jeung adina. Padahal teu kitu, sabab nu lalajo harita téh leuwih ti sa-RT-eun. Ukur kitu, tungtungna mah paheneng-heneng. Panon lalajo sotéh da ari kahayang bacéo. "Ah, isukan mah moal jeung si Toha,” ceuk pikir Nyi Amah.

Batu turun keusik naék, ku remen lalajo bareng téa, antukna mah lain ukur rindat jeung kelét baé. Nepi ka hiji peuting, wa¬noh jeung bogoh disampurnakeun ka nu liuh. Nyampurnakeun kapa¬nasaran anu dikipasan ku sétan. Hawa sucina désa nyaksian dua raga nu nganteur patarémana dua rasa: cinta jeung napsu, ngawujud jadi lampah anu muyarkeun hiji ajén. Lantaran aya lolongkrang.

Sabuni-bunina ogé anu modol, barang kaambeu bauna, terus baé jadi sabiwir hiji. Si Anu jeung Si Anu kapanggih keur anu ku Si Anu.

“Astagfirullahal’adzim ...,” Pa Haji Isak ngusap beungeut barang éta béja nepi kana ceulina. “Enya éta téh, Mang?”

“Leres henteuna mah wallohu alam, da Emang gé ukur ceuk béja,” témbal Mang Merebot.

“Lain, lamun enya téa mah, Mang, salila kuring inget asa kakara aya kajadian kitu di dieu. Geus puguh ari di dayeuh mah, da loba kacaritakeunana. Ngan urang téh kudu asak sasar, bisi ngan ukur pitenah, jalma téa saha nu nyaho. Der deuih engké urang kababawa mitenah jalma anu teu tuah teu dosa.”

Tungtungna, éta nu jadi catur téh tepi ka Jang Aip. Paingan, ceuk pikirna, nu ngo¬brol sok ngadak-ngadak eureun mun datang aing, atawa tingkecewis. Moal salah ngomongkeun éta téh. Dina haténa aya prasangka, nu sok ngabarubahkeun kana sagala rupa. Beungeut-beungeut katingalina siga kedok, dina basa karasana aya rasa anu nyamuni.

Tangtu aya sumberna. Saha atuh anu geus ngaliarkeun taleus ateul téh? Naléngténg ka ditu ka dieu, weléh taya jawaban anu pasti. Teu pegat harepan, manéhna nanyakeun ka hiji budak.

“Da... da ... abdi mah .... abdi mah...., ceuk .... ceuk .... ceuk Kang Éméd,” ngajawabna bangun kasima.

Ngadéngé kitu, beungeut Jang Aip reup geuneuk ray pias, awakna ngagidir nahan amarah. Leumpang dangah sajajalan, nananyakeun Si Éméd.

“Aya naon, Jang?”

Teu ditémbalan. Anu nanya kitu téh lain saurang dua urang.

Barang gok jeung Si Éméd, teu tata pasini deui ujug-ujug jekuk wé atuh beungeut Si Éméd diteunggeul.

“Wuaduh,” Si Éméd ngagoak, kagét jeung nyeri. Jang Aip rék mindo, tapi kaburu dipisah ku jalma réa anu tadi panasaran hayang nyaho nu baris kajadian. Jang Aip padangarejeng.

“Leupaskeun! Leupaskeun!” ceuk Jang Aip bari teterejelan. Gedé wawanén pangaruh bapa gedé dunya.

“Ké, ké, aya naon ieu téh, Jang?”

“Ah, pokona mah leupaskeun! Urang warah tah si bangkawarah téh!”

“Tenang, tenang…. Aya naon ieu téh, Kéméd?”

“Ka teuing tuh!” témbal Si Éméd bari ngusapan pipi kéncana anu bengep. “Kasarumahan meureun!”

“Sia ari ngomong téh ulah sok sambarangan!” ceuk Jang Aip bari tutunjuk, dihalangan ku Mang Endin.

“Ari aing ngomong naon ka sia, hah?” Si Éméd ngalayanan, bet sireum ogé ditincak-tincak teuing mah ngégél.

“Ah, siah, sia nu ngagogoréng aing jeung Nyi Amah!”

“Ari enya! Basa malem Minggu di tukangeun balé désa, saha? Bisi teu percaya, jung tanyakeun ka Si Otong jeung Si Karta!”

Torojol Mang Merebot.

“Meunggeus, meunggeus! Nanahaonan ieu téh ngadon ribut hareupeun masjid? Astagfirullahal’adzim, siga nu tara ngaji baé. Cing atuh, sing ngahargaan ….”

“Geus Jang Aip, jeung sia deuih Kéméd, milu ka balé désa!” ceuk Pa Lurah nu anyar datang aya nu nyusulan. “Kakara aing mah manggih nu kieu patut!”

Jang Aip jeung Si Éméd dibawa ka balé désa, diabringkeun siga sakitan.

Dur bedug. Ngong adan.

Di masjid ukur aya Mang Merebot jeung Pa Haji Isak, bari pupujian ngadagoan nu lian nu masih kénéh di balé désa.

Cetrék televisi dipareuman!

Ikayasa – Bandung ‘82

(Tina Manglé No. 837, 13 Méi 1982)